Bij de oratie van collega Troch was u niet aanwezig vanwege uw bezoek aan Rome.
Wat deed u daar?
`De schitterende oratie van collega Troch, waarvan ik inmiddels de tekst heb ontvangen, moest ik helaas missen omdat ik voor de VRT in Rome co-commentator was bij de begrafenis van de paus. Zulks betekent dat je meer dan drie uur rechtstreeks in de ether bent, af en toe iets zinnigs moet proberen te zeggen vanuit je eigen vakgebied, maar dat ook zwijgen belangrijk is. De schoonheid van de ceremonie mag niet worden overschaduwd door eindeloos gekwetter van de commentatoren.'
U bent co-auteur van het boek `Habemus papam', dat vorig jaar verscheen. U kunt ons dus alvast precies vertellen wie de opvolger wordt van de overleden Paus?
`Over de opvolger van de paus valt niet veel te vertellen, daarom hebben we er dan ook maar een boek over geschreven. Daarin formuleren allerlei gelovigen en ongelovigen hun wensen. Dat vind ik op zichzelf al een teken van betrokkenheid. Alleen wie het pausschap belangrijk vindt, getroost zich de moeite om een profielschets van de nieuwe paus te schrijven. Het conclaaf gaat natuurlijk zijn eigen weg. De kardinalen kiezen doorgaans voor een sterke persoon, iemand waarin het vertrouwen groot is, zonder dat de kiezers exact weten wat de toekomstige paus over elk mogelijk concreet probleem denkt. Opvallend is overigens dat de volgende paus heel vaak niet op de vorige lijkt. Op het eerste gezicht is dat vreemd, want alle kiesgerechtigde kardinalen werden door paus Johannes Paulus II benoemd. Maar blijkbaar willen de kardinalen telkens weer laten zien dat ze eigen ideeën hebben, ideeën die niet zomaar naadloos aansluiten bij het gedachtegoed van de overleden paus.'
Uw lezing van volgende week gaat over `spanningen in het bestuur', in het kader van corporate governance. Wat kan een hoogleraar kerkelijk recht zijn gehoor leren over spanningen in de bestuurstop van bedrijven en instellingen?
`Kerkelijk recht is een vak dat zich op het snijpunt bevindt van spiritualiteit en organisatie. Ideeën en structuren vloeien daarin door elkaar en zorgen voor een wederzijdse spanning. Spanningen zijn des te interessanter, wanneer zakelijke meningsverschillen en persoonlijke gevoeligheden op een niet altijd grijpbare manier in elkaars vaarwater verzeilen. Hoe belangrijker de bestuursfunctie, hoe ingewikkelder deze interactie zal zijn. In die zin bestaat er ongetwijfeld een verband tussen kerkelijk recht en tensies in de bestuurstop van bedrijven en instellingen.'
Veel katholieke en niet-katholieke Nederlanders zien de katholieke kerk als een verouderd, autoritair, patriarchaal, reactionair instituut. Is dat typisch Nederlands?
`Ook in andere, minder verlichte, regio's zoals Vlaanderen bestaat die indruk. Typisch voor Nederland is misschien dat instellingen er - meer dan in Latijns geïnspireerde landen - zeer serieus worden genomen. Het besturen van de Kerk is echter ook een kunst en een spel, waarbij continu een spanning bestaat tussen de façade en het draaglijke leven dat daar achter vorm krijgt. Anders uitgedrukt: de katholieke kerk is uiteraard een beetje verouderd, maar zij wordt meer dan nodig als dusdanig ervaren in landen waarin structuren te serieus worden genomen. Overigens vind ik wel dat Nederland een serieus land moet blijven: het is zijn schoonheid en zijn charme.'
U bent kandidaat voor het rectorschap van de KU Leuven. Nederland kent geen rectorverkiezingen. Heeft een gekozen (Belgische) rector meer gezag dan een (benoemde) Nederlandse rector?
`In België worden rectoren op verschillende manieren gekozen. Het gezag dat een rector er heeft, verschilt dan ook van universiteit tot universiteit. Bij ons in Leuven, met een erg presidentieel regime, zijn wij nog maar aan onze derde rector toe sinds de jaren zestig van de vorige eeuw. Juist omdat een rector erg lang aanblijft, lijkt hij soms belangrijker dan hij in feite is. Het gaat een beetje zoals met de paus: hoe langer hij aan het bestuur is, des te minder plausibel het lijkt dat er ooit een andere paus zal komen.'
Met welk `verkiezingsprogramma' probeert u stemmen te winnen?
`Ik geloof in de universiteit als een vrij en onafhankelijk denk- en onderzoekscentrum dat een voortrekkersfunctie in de maatschappij vervult. En tegelijkertijd de samenleving de scherpte gunt van haar kritische blik. De laatste jaren is de universiteit al te zeer gevangen geraakt in een raster- en trechterdenken. Het raster slaat op de logistieke en bestuurlijke omkadering die hoe langer hoe meer een omknelling dreigt te worden; met de trechter bedoel ik het onderzoek dat zich dreigt te concentreren op terreinen die tot veel internationale citaties leiden: zo ontstaat de virtuele werkelijkheid `universiteit', die grote delen van de realiteit links laat liggen.'
Wat is uw ideale stijl van corporate governance voor het besturen van een universiteit?
`De universiteit kan alleen worden bestuurd vanuit haar drie basistaken: onderwijs, onderzoek en maatschappelijke dienstverlening. De rector is daarbij geen chief executive officer, maar een chief enabling officer, die het talent dat aan zijn universiteit aanwezig is helpt om tot bloei te komen. Hij is wel een coach, maar geen dirigent. Verder is het belangrijk dat de rector een professor blijft. Daarmee bedoel ik dat het ontstaan van een aparte bestuurskaste die het academische werk niet door en door kent en aanvoelt, op termijn uiterst demotiverend werkt. Zeker bij de gevoelige individualisten die academici dikwijls zijn.'
De verzamelde pers op het St.Pietersplein in Rome. Torfs was tijdens de begrafenis van de paus als commentator van de VRT meer dan drie uur rechtstreeks in de ether. `Af en toe moet je proberen iets zinnigs te zeggen vanuit je vakgebied, maar ook zwijgen is belangrijk'
Professor Rik Torfs
