Het deed in de wetenschappelijke wereld veel stof opwaaien toen het kabinet in november 2014 aankondigde dat NWO ‘gekanteld’ zou worden. Een bestuurslid van NWO nam ontslag, universiteiten verweten het ministerie gebrek aan regie en een gezelschap van topwetenschappers schreef een verontruste brief.
Machtsverlies
Want wetenschappers dreigden hun macht over NWO te verliezen. Niet langer zouden de negen wetenschapsgebieden, met daarin deskundigen uit de eigen disciplines, hun eigen beleid kunnen uitstippelen. Ze moesten zich voortaan voegen naar de strategie van de raad van bestuur. En ze moesten opgaan in hooguit vier wetenschapsgebieden.
Bovendien moest NWO zijn oor vaker te luisteren leggen bij maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven, ministeries en universiteiten. Daarom zou er ook een raad van toezicht komen die de koers in de gaten kon houden.
Gas terug
Staatssecretaris Dekker van Onderzoek nam gas terug toen er welhaast een opstand uitbrak onder wetenschappers. Het was helemaal niet de bedoeling om wetenschappers onder de duim te houden, was zijn antwoord op de onrust. ‘Zij zijn van essentieel belang voor het succes van NWO.’
Dat is meer dan een jaar geleden en de plannen zouden worden uitgewerkt. Toch blijft ook in het huidige wetsvoorstel – waar nu iedereen online kritiek op mag geven – vaag wie er eigenlijk de macht krijgen in het nieuwe NWO.
Boegbeeld
De voorzitter van NWO moet ‘een wetenschappelijk boegbeeld’ zijn, schrijft het kabinet in de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel. Maar de vier overige leden van de raad van bestuur hoeven slechts te beschikken over ‘voldoende kennis van het desbetreffende wetenschappelijke werkterrein van het onderzoeksterrein’.
Ook is nog niet duidelijk wat voor soort leden de raad van toezicht zal krijgen. Er staat alleen dat de profielen ‘breed zijn afgestemd’ en dat de selectie van kandidaten zal geschieden door ‘een breed samengestelde commissie’.
Topsectoren
Eerder vreesden vooraanstaande wetenschappers van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen dat het bedrijfsleven en de universiteitsbestuurders een vinger in de pap zouden krijgen. ‘Dat moeten we niet hebben’, zei toenmalig president en geneticus Hans Clevers. ‘NWO moet van de wetenschappers blijven.’
De vrees van Clevers kwam niet helemaal uit de lucht vallen. Het kabinet ziet graag dat de Nederlandse wetenschap zich meer in dienst stelt van economisch en maatschappelijk nut en ook NWO, vooral bedoeld om wetenschappelijke excellentie aan te jagen, moet zich zo goed en zo kwaad als dat gaat daarnaar voegen. Zo gaat een groot deel van het budget (275 miljoen euro) nu naar onderzoek dat aansluit op de zogeheten ‘topsectoren’ van de Nederlandse kenniseconomie.
