Wat valt u op aan hoe de Brexit zich ontwikkelt?
‘Daarvoor verwijs ik graag naar de tekst van het nummer Hotel California van The Eagles: ‘You can check out any time you like, but you can never leave’. Dat lijkt nu ook het geval bij de Brexit: als de EU en het Verenigd Koninkrijk akkoord geven op dit uittredingsverdrag, zijn de Britten vanaf maart 2019 geen lid meer, maar alle EU-regels blijven nog wel gelden. In ieder geval tot eind 2020 hebben ze de tijd om te onderhandelen met Europa over hoe de toekomstige relatie eruit moet komen te zien en om zelf verdragen met andere landen af te sluiten.’
Wat verbaast u het meest?
‘De naïviteit over de rol die de Europese Unie speelt en onderschatting over hoe moeilijk het in de praktijk is om eruit te stappen. De samenwerking binnen de EU gaat zó ontzettend diep op het gebied van vrij verkeer van personen, goederen, diensten en geld. Niet alleen tussen lidstaten, maar ook erbinnen is die samenwerking niet altijd zichtbaar, maar absoluut voelbaar. Op z’n zachtst gezegd is het plan van de Britten, geboren uit hoogmoed en misplaatst chauvinisme, niet honderd procent doordacht.’
'We konden al lang aan zien komen dat de buitengrens van de EU een probleem zou worden'
Waar blijkt dat vooral uit?
‘Symbolisch is bijvoorbeeld een foto van het eerste onderhandelingsmoment. EU-onderhandelaar Michel Barnier en collega’s zitten – zo lijkt – ingelezen klaar, met allen een stapel papier voor zich. De Britten aan de andere kant van de tafel hebben niks bij zich. Dit beeld is symptomatisch voor sommige schrijnende gevallen in het Brexit-proces. We konden al lang aan zien komen dat de buitengrens van de EU een probleem zou worden, tussen Ierland en Noord-Ierland. Maar er is veel tijdrekken in het spel. Eerst namen de Britten een jaar de tijd, voordat ze zich überhaupt meldden aan de onderhandelingstafel met de EU. Ook dit uittredingsverdrag is een manier van tijdrekken, deels omdat het Verenigd Koninkrijk zeker tot eind 2020 nog binnen de douane-unie van de EU valt.’
Oftewel, de Britten raken simpelweg veel kwijt?
‘Ja, ik snap dat tegenstanders zeggen dat dit een slechte deal is. Vooral het feit dat de Britten niet meer aan tafel mogen zitten in Europa, dat op onderdelen de belangrijkste wereldmacht is geworden de laatste decennia. Des te ironischer is de Brexit-mantra ‘Taking back control’. Als je niet meer aan de vergadertafel zit, verlies je juist controle en doe je gewoonweg niet meer mee. Dat gaan ze denk ik nog meer voelen dan de financiële afrekening van tientallen miljarden euro’s.’
'Als EU verlies je een goede en gewaardeerde partner. Dat doet pijn'
En de EU staat wel sterk in de onderhandelingen?
‘Laat ik vooropstellen dat het technisch en emotioneel een lastige zaak is. Dat het uittredingsverdrag meer dan vijfhonderd pagina’s beslaat zegt genoeg over hoe ingewikkeld dit proces is. En emotioneel gezien verlies je als EU een goede en gewaardeerde partner, die er blijkbaar niet meer bij wil horen. Dat doet pijn. Ik heb echter niet het gevoel dat Europa het de Britten tijdens de onderhandelingen onnodig lastig heeft gemaakt. Maar de Britten mogen niet aan cherry picking doen.’
Want de Britten willen wel de lusten en niet de lasten?
‘Precies, vanaf het begin al hopen ze op eenzelfde verdrag als de EU met Canada heeft, CETA, maar dan met veel extra elementen. Een soort CETA+++, zo je wil. Eigenlijk willen de Britten nu zo dicht mogelijk bij een inhoudelijk lidmaatschap zitten, zonder daadwerkelijk lid te zijn van de EU. Niet voor niets laat ik nu een afstudeerder zich buigen over de stelling van de Britse premier May: ‘Brexit betekent Brexit’. In de praktijk is dat namelijk zeer de vraag.’
Hoe nu verder?
‘Als dit uittredingsverdrag akkoord bevonden wordt in het Verenigd Koninkrijk en Europa, waar ik vanuit ga, treedt per maart een zogeheten soft Brexit in. Dan hebben de Britten in principe tot eind 2020 de tijd om hun schaapjes op het droge te krijgen en nieuwe verdragen af te sluiten. Ter vergelijking, het CETA-verdrag kostte zeven jaar, dus de Britten mogen er vaart achter zetten als ze binnen twee jaar alle verdragen en regels op orde willen hebben. Hun voordeel is dat ze niet from scratch beginnen en – gechargeerd gezegd – veel kunnen kopiëren en plakken vanuit EU-regels en -verdragen. Kijk alleen al maar naar strenge Europese eisen voor voedselkwaliteit. Het is ook niet dat we als EU de Britten moeten laten vallen. Nederland heeft altijd een goede relatie met ze gehad en we hebben ze als afzetmarkt nodig. Ik hoop dat een goede samenwerking in het verschiet ligt, al is de Brexit niet goed voor de EU en niet goed voor de Britten.’
'Als wetenschappers en experts moeten we verhelderen en meer het debat aangaan'
En de deur voor geen Brexit?
‘Die staat op een klein kiertje. Afhankelijk van mogelijke Britse verkiezingen kan er een tweede referendum plaatsvinden. Willen de Britten alsnog in de EU blijven, dan is dat afgezien van een enorme verspilling van tijd en geld naar mijn idee een goede zaak. Maar nog steeds laten de peilingen in het Verenigd Koninkrijk ongeveer een fiftyfiftyverdeling zien tussen voor- en tegenstanders.
Daarom vind ik dat we als zogeheten experts ook de hand in eigen boezem te steken. Negatieve beeldvorming over de EU is bepalend geweest voor pro-Brexitstemmers. En ik kan het ze niet eens kwalijk nemen. Wij zijn nog niet in staat geweest om goed uit te leggen wat de meerwaarde is van Europese samenwerking, ook niet in Nederland. Als wetenschappers en experts moeten we verhelderen en meer het debat aangaan. Het maakt niet uit of je vervolgens voor- of tegenstander bent. Zolang iedereen zich maar berust op feiten.’
