Hij noemt het een gedachte-experiment. Blauwdruk noch luchtkasteel, niet bedoeld om te zeuren, maar om simpelweg te laten zien dat het ook anders kan. Vol goede moed verdedigde emeritus hoogleraar Floris Cohen donderdagavond in Amsterdam de hoofdlijnen uit zijn nieuwe boek ‘De ideale universiteit’.
Het zou een grondige verbouwing vergen: wo en hbo fuseren tot nieuwe zogenaamde whbo-instellingen met kleine vakgroepen. Wetenschapsfinancier NWO wordt afgeschaft (‘Het meest verrukkelijke zinnetje om te schrijven’, glundert Cohen). Beleidsmedewerkers worden de laan uit gestuurd en ideeën en voorstellen worden uitsluitend van onderop naar boven doorgegeven. Onderwijs gaat altijd vóór al het andere.
Een groot deel van de bachelor wordt besteed aan ‘academische vorming’ gegeven door geesteswetenschappers, zodat studenten weer ‘leren lezen en schrijven op niveau’. Verder subsidieert de overheid een student maximaal vier jaar en keert de instructietaal van het onderwijs volledig terug naar het Nederlands.
Bubbel
Alex Tess Rutten, voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond – en al langer dan vier jaar student – windt er geen doekjes om. ‘In het model van Floris had ik hier vanavond niet gestaan, omdat ik het me niet meer had kunnen veroorloven om te studeren.’
Het klinkt fantastisch om samen in zo’n kleine, idealistische bubbel te filosoferen over hoe de wereld beter kan, vervolgt ze. ‘Maar richt je je daarmee niet te veel op studenten die al uit een academisch nest komen? Ik denk dat studenten die net iets meer kennismakingstijd of hulp nodig hebben het op deze universiteit heel zwaar krijgen.’
Lief
Wel heeft ze lof voor het gevoel van vertrouwen dat Cohens ideale universiteit uitstraalt. Studenten krijgen er een slaaggarantie in ruil voor de plechtige toezegging dat zij hun uiterste best zullen doen.
Het past in zijn beeld van de universiteit als waardegemeenschap; een plek waar een ‘hoog idee van wetenschap’ regeert met personeel dat het als een voorrecht beschouwt om er te mogen werken. Hoogleraren mogen er de vakgroep waar zij deel van uitmaken zelf besturen, met een ‘marginale’ kwaliteitstoetsing.
Wetenschapper en auteur Rosanne Hertzberger ziet het allemaal nog niet gebeuren. ‘Je bent een lieve man en je hebt een heel lief boek geschreven. Maar ook in de wetenschap zijn machtsmisbruik en corruptie onvermijdelijk.’
Pijn
Het vurigste betoog van de avond komt van Lucille Mattijssen, voorzitter van het Promovendi Netwerk Nederland. Op Cohens ideale universiteit zijn promovendi namelijk geen werknemers, maar beursstudenten. ‘Het doet pijn dat het werk dat ik al jaren doe, blijkbaar geen arbeidsovereenkomst waard is. Talentvolle jongeren zullen eieren voor hun geld kiezen en deze ideale universiteit verlaten.’
Er zijn in Nederland veel krachten actief die promovendi reduceren tot studenten en misbruik maken van hun wetensdrang, zegt ze. ‘Maar van wetensdrang kan ik geen huur betalen.’
Cohen vindt dat zijn schets juist veel waardering en vertrouwen uitspreekt. Op zijn universiteit kan de promovendus meteen aantreden als universitair docent. Ook komt er een machtige ombudsman die eventuele klachten over een promotor serieus neemt. ‘Je hebt volledige vrijheid’, besluit hij. Maar Mattijssen geeft geen krimp. ‘Je hebt meer vrijheid met dezelfde rechtsbescherming als een werknemer.’
Grauwe gebouwen
Universiteitshoogleraar Alexander Rinnooy Kan is enthousiast over Cohens plannen voor academische vorming; het doet hem denken aan de Amerikaanse liberal arts opleidingen.
Maar de fusie tussen wo en hbo is hem te radicaal. ‘Met die whbo-instellingen voorzie ik grauwe gebouwen van Oost-Duitse proporties met uniforme leefregels. In de afbakening tussen wo en hbo is juist vooruitgang geboekt. De toekomst van het hoger onderwijs zit hem in de differentiatie.’ Ook de afschaffing van NWO is wat hem betreft onacceptabel. ‘Elk beschaafd land heeft zo’n instituut.’
Nonsenstaal
Wat verengelsing betreft geeft Cohen zich niet zomaar gewonnen. ‘Nederland staat vooraan in de rij om zijn eigen taal weg te smijten’, roept hij. ‘Daarmee doen we onze studenten tekort. Wie in Frankrijk wil studeren, moet ook Frans leren.’
‘Maar zo’n beetje heel Afrika spreekt Frans’, werpt auteur Hertzberger tegen. ‘Nederlands is een nonsenstaal, je hebt er als buitenlander niets aan. Zonder Engelstalig onderwijs, raak je al je hoogopgeleide medewerkers en studenten uit het buitenland kwijt.’
Waarom is de discussie over verengelsing altijd zo zwart-wit, vraagt LSVb-voorzitter Rutten zich af. ‘Er is wat mij betreft niets mis met een mix van beide talen. Probeer maar eens een lastig concept uit te leggen in een taal die je niet heel goed beheerst.’
Waardevol
De zaal loopt leeg, maar van PNN-voorzitter Mattijssen had het debat nog wel langer mogen duren. ‘Ik had nog een hele lijst met punten.’
Cohen vond het zelf een ‘heerlijke discussie’. Ook de kritische feedback kan hij alleen maar waarderen. ‘Heel waardevol voor een eventuele tweede druk. Ik ga het de komende dagen allemaal rustig laten bezinken.’
