De miljarden vliegen je de laatste maanden om de oren. Niemand knippert nog met de ogen. Misschien reageren daarom zoveel mensen laconiek op het nieuws dat er een half miljard euro dreigt te worden verspild.
Even samenvatten: het kabinet hoopt dat de deur van het hoger onderwijs vanaf 26 april weer op een kier kan. Studenten krijgen dan één dag in de week les op de campus. Zelftests moeten erbij helpen: die kosten, inclusief distributie, 485 miljoen euro.
Geen toegangskaartje
Dat lijkt weggegooid geld, als je naar de uitkomst van een experiment bij Avans Hogeschool kijkt, waar studenten de zelftests konden gebruiken. Slechts 30 procent van de benaderde studenten nam de moeite de tests te doen.
De zelftests worden niet verplicht gesteld: ze zijn geen toegangskaartje tot de campus, dus studenten worden niet gedwongen om zichzelf op het virus te testen. Het voelt misschien ook een beetje zinloos: van de duizend testen bij Avans was er maar één ‘raak’.
De minister noemt de tests geen voorwaarde om het hoger onderwijs weer open te stellen. Het kan sowieso wel veilig genoeg, is de mening. De zelftests worden ook pas begin mei geleverd, nadat het hoger onderwijs (hopelijk) alweer van start is gegaan.
Rek eruit
Studentenorganisaties ISO en LSVb vinden de zelftests eigenlijk niet nodig om het hoger onderwijs weer op gang te brengen. Als je de anderhalve meter en andere maatregelen in acht neemt, dan kun je studenten heus wel veilig lesgeven. Er zijn in het hoger onderwijs nog geen besmettingshaarden geweest.
Maar protesteren tegen de zelftests, dat doen ze niet. Ze zijn allang blij als het fysieke onderwijs inderdaad weer op gang komt, ook al kost het een half miljard euro. ‘Het is heftig om te zeggen, maar de rek is er zo uit, dat we liever voor fysiek onderwijs kiezen dan voor lang praten over testen’, zegt voorzitter Dahran Çoban van het ISO. ‘In normale tijden zou ik er woest om zijn.’
Zo redeneert ook LSVb-voorzitter Lyle Muns. ‘Zelftests zijn een extra mogelijkheid voor studenten om zichzelf en anderen te beschermen. En ik wil vermijden dat er in september wordt gezegd: een deel van de studenten is nog niet gevaccineerd, we zijn er niet op ingesteld om volledig open te gaan.’
Natuurlijk zouden de twee studentenorganisaties het geld graag ergens anders aan besteden. Muns: ‘Ik zou het liever in de studiefinanciering steken.’ Maar de overheid kiest nu eenmaal voor zelftests, dus het is even niet anders.
Grotere strategie
De zelftests passen in de grotere strategie, verklaart woordvoerder Michiel Hendrikx van het ministerie van OCW. Ze zijn er niet om het hoger onderwijs veiliger te maken, maar het hele land. ‘Studenten worden straks weer mobieler, ze merken het vaak niet als ze het virus bij zich dragen, en dan kunnen zelftests bijdragen.’
En het gaat wat ver om van weggegooid geld te spreken op basis van één pilot, vindt hij. ‘De zeven andere pilots komen binnenkort ook met hun resultaten. En straks komt er een landelijke campagne om studenten op te roepen de zelftests te gebruiken.’
Moet je die zelftests niet verplicht stellen, als je er resultaat mee wilt boeken? Hendrikx: ‘Je hebt nu eenmaal recht op onderwijs; dat is iets anders dan een café of pretpark. Het gaat in het onderwijs op basis van vertrouwen.’
Pretparken en casino’s
En de politiek? De Tweede Kamerleden lijken vooral met dat andere grote bedrag bezig: een miljard euro voor toegangstesten voor pretparken, events, casino’s enzovoorts. Daar worden wel vragen over gesteld. Maar het half miljard voor zelftests in het hoger onderwijs doet weinig stof opwaaien.
Alleen Peter Kwint van de Socialistische Partij plaatst vraagtekens. ‘Ik ben helemaal niet tegen zelftesten om meer mogelijk te maken in het hoger onderwijs. Maar als ze weinig nut hebben, moet je daar je conclusies uit trekken. Het is vreemd dat het kabinet enerzijds wil weten wat er uit de pilots komt en anderzijds allang een beslissing over de zelftests heeft genomen. We gaan er zeker vragen over stellen.’
Hebben studenten misschien toch iets meer dwang nodig? Kwint: ‘Ik snap de terughoudendheid om zelftests te verplichten. Onderwijs is een algemene voorziening. Het is niet hetzelfde als een avondje uit. Maar de vraag is wel: gaat het helpen om het hoger onderwijs veiliger te maken, en zo niet, waarom doen we het dan?’
Beloningen
Jan Paternotte van regeringspartij D66 vindt het te vroeg om van geldverspilling te spreken. Wel wil hij dat hogescholen en universiteiten met de medezeggenschap kunnen beslissen of er nog meer nodig is, ‘bijvoorbeeld testbewijzen of beloningen zoals toegang tot de bibliotheek of een langer verblijf op de campus’.
‘Sneltesten kunnen helpen om studenten wat van hun vrijheden terug te geven en om weer college te kunnen volgen’, denkt ook Lisa Westerveld van GroenLinks. Toch plaatst ze wel een kanttekening: ‘Het zelf afnemen van zo’n test is onbekend en best veel gevraagd. De voordelen lijken voor studenten bovendien niet duidelijk. Het is voor het vervolg belangrijk dat hier meer aandacht naar uitgaat.’
De vraag blijft: zijn die zelftests een goed idee, of gooien we een half miljard euro weg? Het kabinet heeft de hele operatie al op touw gezet zonder de pilots af te wachten, dus misschien komt die vraag te laat.
