Een nieuwe ronde van vaccinaties staat voor de deur en het coronavirus is nog niet verdwenen. Toch voelt het voor velen alsof de pandemie al een poosje achter ons ligt. Tijd voor een terugblik: hoe kwam het hoger onderwijs de coronacrisis door?
We nemen vijf thema’s onder de loep: de aanloop naar de crisis, de protesten tegen online proctoring bij tentamens, de komst van gratis zelftests, het welzijn van studenten en het touwtrekken rond het bindend studieadvies. Ten slotte kijken we in de glazen bol: hoe zal het verdergaan?
De aanloop: slaapwandelend de pandemie in
Achteraf hebben we misschien makkelijk praten, maar het hoger onderwijs reageerde niet erg snel op de komst van het coronavirus. Het leek bij vlagen alsof de instellingen liever niet goed voorbereid wílden zijn.
Januari 2020
In de Chinese miljoenenstad Wuhan is een vreemd virus opgedoken. Het
grijpt om zich heen en het is nogal gevaarlijk. China verlengt de vakanties en sluit de universiteiten. Het nieuws verspreidt zich over de wereld.
29 januari 2020
Het virus kan natuurlijk hierheen reizen, bijvoorbeeld via uitwisselingsstudenten. Het HOP vraagt zich af: moet het Nederlandse hoger onderwijs zich gaan voorbereiden op de komst van covid-19? Maar universiteiten en hogescholen zien dat anders en houden het hoofd koel.
'De gevolgen van dit virus zijn natuurlijk verschrikkelijk', zegt iemand van Wageningen Universiteit, 'maar we moeten ons wel realiseren hoe ontzettend groot China is en hoeveel inwoners het land heeft. We volgen de berichten van Buitenlandse Zaken en het RIVM, maar zijn op dit moment niet extra bezorgd.' Ook bijvoorbeeld in Groningen blijven ze kalm. 'Onze uitwisselingsstudenten in China bevinden zich niet in de risicogebieden', zegt een woordvoerder, 'dus op dit moment ondernemen we geen extra actie.'
Overal krijgen we hetzelfde antwoord. Universiteiten en hogescholen houden contact met hun studenten in China, maar geen van alle klinken ze bezorgd. Ze wachten af wat er gaat gebeuren – áls er überhaupt iets gaat gebeuren.
31 januari 2020
Een paar dagen later past het ministerie van Buitenlandse Zaken het reisadvies aan: code rood voor Wuhan en de bijbehorende provincie, oranje voor de rest van het land. Dat advies volgen de meeste instellingen. Ga alleen naar China als het echt moet, is nu de lijn. En ga niet naar Wuhan.
Bij enkele hogescholen begint de ernst al iets meer door te dringen. Drie grote hbo-instellingen verbieden reizen naar China. 'We vinden het niet verantwoord dat studenten of medewerkers naar China afreizen', laat de Hogeschool Rotterdam weten. Het gaat vooral om de veiligheid van de studenten en medewerkers zelf. Stel dat ze opeens vastzitten en niet naar huis kunnen komen. Ook Avans en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen kiezen die lijn.
25 februari 2020
Er is een hevige uitbraak in Noord-Italië. Daar gaan de onderwijsinstellingen dicht, net als in China. Er studeren zo’n vierduizend Italianen in Nederland, er gaan jaarlijks tweehonderd studenten op uitwisseling naartoe. En dan hebben we het nog niet eens over vakantiegangers. Het is een kwestie van tijd voordat het virus hier toeslaat.
Het HOP belt het RIVM. Bij een flinke uitbraak ('Dat is nu nog verre van realistisch') kan het kabinet ook in Nederland de deuren van het onderwijs sluiten, bevestigt een woordvoerder. Maar zoiets hangt van de situatie af. 'Op welke plaats is de uitbraak, hoeveel besmettingen zijn het?'
'Het kan voor docenten en studenten geen kwaad om te kijken of ze eventueel ook thuis kunnen werken, mocht het zover komen', schrijft het HOP dan maar op eigen gezag. 'Hebben ze toegang tot hun bestanden? Is er een boek dat ze in huis moeten hebben?' We moeten het wel zelf schrijven, want het ministerie wil nergens op vooruitlopen en ook de koepelverenigingen van universiteiten en hogescholen willen nauwelijks iets anders zeggen dan dat ze de overheidsadviezen volgen.
Wel hebben hogescholen crisisplannen klaarliggen, erkent een woordvoerder van de Vereniging Hogescholen. 'Maar nu is er gelukkig nog geen aanleiding om die te gebruiken.' We zetten het, toch enigszins opgelucht, in ons stuk.
Even later krijgen we een telefoontje. Of we het stuk alsjeblieft met één woordje willen aanvullen. De vereniging krijgt vragen of die crisisplannen specifiek voor een uitbraak van het coronavirus zijn bedoeld en dat is niet zo. Het zijn algemene crisisplannen, voor allerhande calamiteiten. De hogescholen willen niet de indruk wekken dat ze zich voorbereiden op de komst van covid-19.
27 februari 2020
In Nederland is de eerste coronabesmetting vastgesteld. Het nieuws komt op de laatste dag van het carnavalsfeest.
3 maart 2020
Blijf thuis als je moet hoesten, adviseert de TU Delft. De universiteit gaat verder dan het RIVM en dat is omstreden. Tilburg University doet het bijvoorbeeld niet, ondanks besmettingen in de stad. Er zijn inmiddels dertien Nederlandse coronagevallen bekend.
12 maart 2020
Het virus waart rond. In allerlei steden duiken petities van studenten op, die eisen dat hun universiteit of hogeschool de deuren sluit. Gezonde jonge studenten lopen misschien niet zoveel risico, maar 'denk aan de hoogleraar die je college geeft: hij is geen twintig meer', waarschuwt een Amsterdamse student. Drie Italianen, die in Maastricht studeren, verwijten Nederland een gebrek aan awareness.
Nog steeds 12 maart
Het kabinet wordt ook onrustig. Het vraagt instellingen om grote hoorcolleges online te doen. In Oostenrijk en Denemarken gaan de instellingen al helemaal dicht, maar premier Rutte is nog niet zo ver: 'Ieder land kiest zijn eigen maatregelen.' Snel daarna verzoekt het kabinet universiteiten en hogescholen alsnog om tot 1 april de campus te sluiten en geen fysiek onderwijs meer te geven.
De instellingen werken mee, maar willen niet overdrijven. De universiteiten schrappen alleen de evenementen met meer dan honderd aanwezigen, zoals recepties en congressen. Hogescholen cancelen de lessen, maar: 'Wel blijven de gebouwen voor zover mogelijk open voor andere activiteiten.'
13 maart 2020
De Hogeschool van Amsterdam houdt de poort zelfs een dagje langer open: niet voor grote hoorcolleges, maar wel voor andere lessen. Het verzoek van het ministerie kwam onverwacht, twittert de onderwijsinstelling. 'HvA wil dat netjes voorbereiden. Daarom morgen nog gebruiken om overgang te regelen.'
15 maart 2020
De sluiting gaat een week langer duren: tot 6 april. Ook cafés en sportclubs moeten dicht, dus studentenverenigingen ook.
16 maart 2020
Premier Rutte spreekt het land toe vanuit het Torentje. Hij heeft het over groepsimmuniteit die we moeten opbouwen. Het land op slot doen? Dat zou te rigoureus zijn. Pas een week later zou hij spreken van een ‘intelligente lockdown’.
Tentamens: mogen wij met u meekijken?
Als alles online moet, wat doe je dan met de tentamens? Kunnen die ook online? Natuurlijk kan dat, beloven de makers van surveillancesoftware. Rechters en politici wimpelen principiële bezwaren van studenten weg, want nood breekt wet.
19 maart 2020
19 maart 2020Al vroeg in de coronacrisis gaan mensen nadenken over online tentamens. Sommige toetsen kun je thuis maken zonder risico op fraude. Je scriptie schrijf je immers ook thuis. Maar er zijn ook tentamens waar je makkelijk mee kunt frauderen als je het boek naast je hebt liggen en ook nog eens kunt googelen. De oplossing lijkt proctoring, oftewel online meekijken met studenten die hun tentamens maken. Het is alleen een beetje duur en misschien niet stabiel genoeg voor grote groepen, is de inschatting.
28 april 2020
Maar er zijn ook principiële bezwaren. Je webcam aanzetten als je een tentamen maakt? Daar hebben politieke jongeren (van VVD tot SP) en studenten (ISO, LSVb en de mbo’ers van het JOB) grote problemen mee. Ze protesteren tegen het gebruik van zulke surveillancesoftware.
Ze zitten wel in een lastige hoek. Iedereen is allang al blij dat de opleidingen zo waanzinnig snel het onderwijs online hebben gekregen. Bijna alles kan doorgaan – het is een wonder. Waarom moeten studenten het feestje dan verpesten met hun principes?
Je mag studenten gewoon niet voor het dilemma plaatsen van privacyschending of studievertraging, werpen de jongeren tegen. Ze hebben wel een punt: zelfs ict-stichting SURF noemt de privacy-impact 'zeer groot'. Maar de meeste instellingen trekken zich er weinig van aan en ook minister Ingrid van Engelshoven vindt dat studenten er niet te moeilijk over moeten doen. Dat laatste doet veel stof opwaaien. Presentator-activist Tim Hofman twittert dat studenten vooral wél moeilijk moeten doen.
1 mei 2020
Er zijn instellingen die naar de bezwaren luisteren. Dat doen bijvoorbeeld Avans en de Hogeschool Leiden. Ze stoppen met online proctoring, kondigen ze aan. Ze vertrouwen erop dat hun studenten niet frauderen of ze toetsen op een andere manier.
2 juni 2020
De centrale studentenraad van de UvA stapt naar de rechter en eist dat de Universiteit van Amsterdam stopt met proctoring. Ze verliezen hun zaak maar gaan in hoger beroep.
Bijna een jaar later: april 2021
Volgens de minister heeft de medezeggenschap geen inspraak op het gebruik van proctoring. Studenten blijven tegensputteren dat ze er problemen mee hebben.
Precies een jaar later: 2 juni 2021
Ook in hoger beroep vangen de studenten bot. Het zijn nu eenmaal barre tijden, redeneert ook het Gerechtshof in Amsterdam. De Universiteit van Amsterdam mag dus doorgaan met het gebruik van de surveillancesoftware – althans, zolang de coronamaatregelen gelden.
15 december 2021
De surveillancesoftware heeft toegang tot de camera’s van laptops en telefoons en tot de internetbrowser. Jammer dat Proctorio, een van de meest gebruikte programma’s makkelijk te kraken blijkt. Maar dat is voor de politiek geen reden om zulke software alsnog in de ban te doen.
7 februari 2022
Er is een nieuw kabinet. Zal dat een andere koers varen? Nee, minister Dijkgraaf zet de lijn van zijn voortganger door. Hij is niet van plan zich met antispieksoftware te bemoeien. De instellingen moeten zelf afwegingen maken, is zijn opvatting.
Zelftests: roer dit staafje even in je neus
Het kost honderden miljoenen om studenten en medewerkers allemaal van gratis zelftests te voorzien. Uit de eerste proeven bleek al dat het niet of nauwelijks zou helpen om het coronavirus onder controle te houden, maar dat wilde niemand meer horen.
Februari 2021
Februari 2021Wat een jaar hebben we achter de rug. Die lockdowns zijn vreselijk. De vraag is: hoe houden we de samenleving open, of anders op zijn minst het onderwijs? Misschien kunnen zelftests helpen, is een van de ideeën. Als studenten zelf ontdekken dat ze corona hebben, kunnen ze thuisblijven en grote uitbraken voorkomen. Ruim een jaar na de eerste uitbraak komen er zelftests aan. De eerste vaccinaties zijn dan al gegeven.
1 april 2021
Goedkoop is het niet. Het kabinet trekt een half miljard euro uit voor gratis zelftests in het hoger onderwijs. Daarmee moeten studenten en medewerkers zichzelf twee keer per week kunnen testen. Het streven is één dag per week weer les op de campus, zelfs als er nog niet genoeg zelftests beschikbaar zijn.
8 april 2021
Maar gaat het helpen? Studenten voelen zich tamelijk onkwetsbaar en hebben weinig zin om zelftests tegen het coronavirus te gebruiken, blijkt uit een pilot bij Avans Hogeschool. Uiteindelijk deed maar 30 procent van de benaderde studenten mee.
Zo houd je het virus niet buiten de muren. De zelftests zijn niet verplicht; je kunt gewoon onderwijs volgen zonder een staafje in je neus te steken. Er dreigt een half miljard euro verspild te worden.
16 april 2021
Maar goed, de miljarden euro’s aan steunmaatregelen vliegen in het rond. Het onderwijs heeft bijvoorbeeld 8,5 miljard euro gekregen. De verspilling van een half miljard euro aan zelftests lijkt niemand te deren. Universiteiten, hogescholen en studentenorganisaties willen zo snel mogelijk weer onderwijs op de campus, en de politiek eist nu eenmaal gratis zelftests. Het hoger onderwijs gaat niet dwarsliggen.
'In normale tijden zou ik er woest om zijn', zegt Dahran Çoban van het Interstedelijk Studenten Overleg. In de politiek aarzelt alleen de SP er even over, maar het belang van het onderwijs geeft de doorslag.
19 april 2021
We zitten al een poosje in de derde golf. Het kabinet wil zichzelf de optie geven toegangstesten in het hoger onderwijs te verplichten, als het echt niet anders kan. Maar zover zal het niet komen.
5 juli 2021
Uiteindelijk erkent ook minister Van Engelshoven dat zelftests niet helpen om meer les te kunnen geven. Ondanks de zelftests moet het hoger onderwijs immers nog altijd de anderhalve meter in acht nemen, dus dan schiet het niet echt op.
9 november 2021
Het nieuws dat je zag aankomen: lang niet alle studenten bestellen die gratis zelftests. Slechts 30 procent doet het. Onder medewerkers valt het ook tegen: 61 procent. De minister noemt het veel bestellingen, maar 'we hadden aanvankelijk meer verwacht'. Toch blijven de zelftests in gebruik.
16 maart 2022
De zelftests worden minder belangrijk. De omikronvariant van het virus blijkt wat milder, misschien ook dankzij de vaccinaties. Studenten hoeven geen preventieve zelftests meer te doen, heeft het kabinet besloten. Voor zover ze die überhaupt nog deden.
Welzijn: hoe voel jij je achter je scherm?
Aanvankelijk heerst er vooral solidariteit: klappen voor de zorg, allemaal thuisblijven om ouderen te beschermen… maar al snel klinken de eerste signalen dat het niet zo goed gaat met studenten achter hun scherm.
Maart 2020
Sommige studenten geven nog altijd feestjes, of in elk geval houden ze binnen hun studentenhuis geen afstand. Tegelijkertijd zijn er allerlei praktische tips voor studenten die braaf willen zijn. Je mag maar een paar bezoekers per dag ontvangen: vergeet je date niet mee te tellen.
Mogen studenten nog wel samen op hun balkon zitten? In de verwarrende begintijd van de crisis kregen sommigen daar een boete voor, maar al snel hoeven ze daar niet meer bang voor te zijn. Buitenshuis moeten ze wel oppassen: daar tellen ze niet als één huishouden en moeten ze onderling anderhalve meter afstand houden.
April 2020
Dat virus is voorlopig nog niet weg. Hoe moet het straks met de komst van nieuwe eerstejaars? Je kunt de introductieperiode moeilijk online doen. De instellingen en verenigingen zitten met hun handen in het haar.
'De introductietijd is vooral bedoeld om te enthousiasmeren, om jonge mensen klaar te stomen voor wat hopelijk de leukste tijd van hun leven wordt', zegt bijvoorbeeld het Groningse studentencorps Vindicat. 'Dat gevoel is online lastig over te dragen.'
Juni 2020
Het onderwijs gaat weer een beetje open. Maar op dat moment maken nog maar weinig mensen zich zorgen over het welzijn van studenten. Althans, niet meer dan vóór de coronacrisis. Op een bijeenkomst van Leidse studenten geneeskunde met minister Van Engelshoven gaat het eigenlijk alleen maar over studievertraging en hoe je die kunt inhalen.
September 2020
Studenten hebben allerlei problemen, snapt de politiek. De huren stijgen snel, studieschulden stapelen zich op, het hoger onderwijs zucht onder de coronamaatregelen en studenten mogen geen feestjes geven. Je studietijd is gewoon niet leuk meer. Alle politieke partijen laten weten dat ze er oog voor hebben – al kunnen ze nog niet zoveel doen. Ook landelijk onderzoek toont aan dat de mentale problemen van studenten toenemen.
Oktober 2020
Op het Museumplein protesteren studenten. Ze willen meer les, zeggen ze. 'Er zijn eerstejaars die geen idee hebben met wie ze in de klas zitten', zegt een van de sprekers. 'Ze kennen hun studiegenoten alleen als een zwart scherm met een mute-knop.'
Wappies zijn deze studenten niet. Ze houden keurig anderhalve meter afstand en dragen een mondkapje. Maar ze willen wel meer les op de campus of in grote gebouwen buiten de campus.
November 2020
Weer een onderzoek. Studenten voelen zich minder goed sinds het begin van de coronacrisis, blijkt uit een enquête onder studenten van vier universiteiten. Studentenorganisatie ISO noemt de uitkomsten van een enquête 'schokkend', maar er gebeurt niets mee.
14 december 2020
Er komt zelfs weer een harde lockdown. Ook hogescholen en universiteiten, waar toch al weinig mogelijk was, moeten eraan geloven.
Februari 2021
De politiek begint zich te roeren, bijna een jaar na de eerste uitbraak in Nederland. Kan er in het hoger onderwijs niet iets creatiefs verzonnen worden met spatschermen of zo? Het moet toch mogelijk zijn om meer les te geven dan nu gebeurt?
Enige erkenning voor het leed van studenten komt er wel: hun collegegeld wordt bijvoorbeeld gehalveerd en ze mogen langer gebruik maken van hun ov-reisrecht. Er komen extra decanen en studiebegeleiders.
Want je zult nu maar student zijn, zegt de minister. 'Wachtend op je stage om af te studeren of vanuit je studentenkamer naar het beeldscherm turend naar medestudenten die je nog nauwelijks kent.'
Mijlpaal: november 2021
Er verschijnt een schrikbarend rapport van het RIVM, het Trimbos Instituut en de GGD over de mentale gezondheid van studenten. Sommige studenten drinken en blowen te veel en een kwart is weleens levensmoe, staat erin.
Het blijkt een politiek keerpunt. Minister Van Engelshoven wil studenten behoeden voor een nieuwe lockdown, zegt ze meteen. Bovendien wil ze de stress onder studenten verlichten, nog los van de coronacrisis. Studenten moeten meer tijd en ruimte krijgen om zich te ontwikkelen, vindt ze.
Nog diezelfde maand uiten andere onderzoekers kritiek op het onderzoek: de steekproef is te klein, zeggen ze. Maar dat maakt voor de politiek niet meer uit. Het rapport is een mijlpaal en iedereen blijf ernaar verwijzen.
Juni 2022
Minister Dijkgraaf trekt 15 miljoen euro per jaar uit voor het welzijn van studenten, gegeven de verhalen en onderzoeken rond hun 'somberheid, motivatie- en concentratieproblemen en middelengebruik'. 'Deze signalen raken mij zeer', zegt de minister. Eerder besloot de coalitie al tot de herinvoering van de basisbeurs per september 2023.
Bindend studieadvies: pandemie of niet, haal gewoon je punten
Het is een praktisch vraag in een pandemie: wat gebeurt er met het bindend studieadvies? De oplossing leek duidelijk, maar politieke gevoeligheden en taboes stonden een snelle beslissing in de weg.
13 maart 2020
Hogescholen en universiteiten mogen studenten na het eerste studiejaar wegsturen als ze te weinig studiepunten hebben behaald, maar mag dat ook midden in een pandemie? Zodra het hoger onderwijs de poorten sluit, waarschuwen studentenorganisaties ISO en LSVb dat studenten in de knel kunnen komen als deze situatie langer gaat duren dan 'een paar weken'.
De oplossing lijkt simpel: schrap het bindend studieadvies of geef studenten wat langer de tijd om de norm te halen. Maar dat is buiten de politieke werkelijkheid gerekend.
Dit is het probleem: het bsa ligt gevoelig in de politiek. Onderwijsminister Van Engelshoven en een flink deel van de Tweede Kamer willen er eigenlijk van af, maar daar is steeds net geen meerderheid voor. Tegelijkertijd is het bsa heel populair bij onderwijsbestuurders. Zij willen het precaire politieke evenwicht niet verstoren door in een crisis zomaar hun bsa-normen te schrappen. Dus zetten ze hun hakken in het zand.
Een uitzondering was voorzitter Ron Bormans van de Hogeschool Rotterdam. 'Het is heel belangrijk om zo kordaat mogelijk het onderwijs door te laten gaan, maar ook om de stress en het gevoel van onzekerheid te reduceren, zowel voor studenten als medewerkers', zegt hij. Alle eerstejaars mogen van hem door naar het tweede jaar. Het kán dus wel, zo’n beslissing.
19 maart 2020
Uiteindelijk krijgt zijn voorbeeld geen landelijke navolging. Het ministerie spreekt met universiteiten en hogescholen af dat studenten uitstel krijgen van het bindend studieadvies. Dat is alleen niets nieuws. Je kunt altijd al uitstel krijgen als je door omstandigheden niet op tijd aan de norm kunt doen.
Er heerst verwarring over de afspraken. In de media zijn berichten verschenen dat het bsa voor iedereen wordt uitgesteld en zo hebben de studentenorganisaties het ook begrepen, maar de universiteiten spreken dat tegen. Uitstel? Alleen als de vertraging echt door het coronavirus komt.
3 april 2020
Minister Van Engelshoven kiest de kant van de universiteiten. De instellingen moeten zelf inschatten welke studenten wel of niet door corona vertraging oplopen. Opvallend is dat hogescholen fermere beslissingen nemen. Avans bijvoorbeeld geeft gewoon alle studenten een jaar langer de tijd om hun bsa te halen.
11 november 2020
We zijn in het volgende studiejaar beland, de coronacrisis is nog niet voorbij, en opnieuw blijken universiteiten en hogescholen andere opvattingen te hebben over het bindend studieadvies. De hbo-studenten krijgen bij voorbaat uitstel van het bindend studieadvies. De wo-studenten moeten nog maar afwachten.
25 november 2020
Studentenorganisaties schrijven een brandbrief aan de bestuurders van universiteiten: schrap dat bsa alsnog, is hun boodschap. Van de minister hoeven ze echter geen hulp te verwachten, blijkt die dag in een Kamerdebat.
9 december 2020
De Tweede Kamer staat aan de kant van de studenten. Universiteiten moeten het bsa niet onverkort toepassen, vindt een meerderheid.
21 januari 2021
En ja hoor. Het duurde even, maar de universiteiten verlagen alsnog de norm voor hun bindend studieadvies met 10 à 15 procent. (Ruim een jaar later zullen ze bekendmaken dat het vooral gevolgen heeft gehad voor studenten die naar de norm toewerken. Dat zijn studenten die stoppen zodra ze genoeg punten hebben. Die halen nu dus iets minder punten.)
26 februari 2021
Opnieuw zijn sommige hogescholen een stuk drastischer. Zuyd Hogeschool bijvoorbeeld schaft het bsa helemaal af.
Een jaar later: januari en februari 2022
Inmiddels lijkt iedereen gewend aan een nieuwe werkelijkheid: zodra de deuren even dichtgaan, krijgen studenten een scheutje coulance. De universiteiten verlagen wederom de norm voor het bindend studieadvies in het eerste studiejaar.
Ook de hogescholen doen weer water bij de wijn. Hbo-studenten krijgen een jaar langer de tijd om aan de bsa-norm te voldoen – als hun hogeschool dus nog een bindend studieadvies hanteert.
Glazen bol: waar gaat het naartoe?
De terrassen zitten vol, er zijn weer festivals en studenten mogen weer met zijn allen naar college. Je zou haast vergeten dat het coronavirus nog niet weg is en dat niemand weet wat de toekomst brengt.
Heden
Het is even rustig rond het coronavirus. Misschien gaat het zich gedragen als een verkoudheid of een griep, waar we relatief weinig last van hebben. Dat zou fijn zijn. Maar het virus kan ook weer een stuk dodelijker worden.
Dat laatste is het worst case scenario in een recent rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Samen met anderen kijkt de WRR in de glazen bol. Onder meer wetenschapsgenootschap KNAW heeft eraan meegewerkt.
Horrortoekomst?
Wat gebeurt er met het onderwijs als de samenleving en economie weer ernstig ontwricht raken? Fysiek onderwijs wordt dan moeilijk. 'Het verzuim van zowel docenten als leerlingen en studenten is door de pandemie hoog', fantaseren de scenarioschetsers. 'Verder is denkbaar dat docenten niet meer fysiek les of college willen geven en dat ouders hun kinderen thuishouden.'
Maar zelfs dan is stoppen met onderwijs volgens de schrijvers geen optie. Geef liever lessen in de buitenlucht of in ‘sociale en geografische bubbels’. Verder waarschuwen ze voor een verloren generatie van onderzoekers, die bijvoorbeeld door zorgtaken niet aan hun onderzoek toekomen. Crisis of niet, de instellingen moeten zorgen dat hun talent niet verloren gaat.
Zonniger toekomst?
Het omgekeerde kan ook gebeuren: dat we nauwelijks nog last hebben van corona. Laten we dan lessen trekken uit de crisis, oppert de WRR. De wetenschap kan bijvoorbeeld nadenken over 'de optimale mix van fysiek, online en hybride werken', want online werken zorgt voor 'kostenbesparingen en milieuwinst'.
Maar zelfs in het zonnige scenario kampen we met de nasleep van de afgelopen coronacrisis. De rapportschrijvers voorspellen een 'hoger ziekteverzuim onder leerlingen, studenten en personeel als gevolg van post-covid'.
Van crisis naar crisis
De adviseurs klinken overigens een beetje cynisch over hun invloed. Bestuurders en politici bereiden zich niet voor op de verschillende scenario’s, schrijven ze. 'Dat heeft te maken met een politiek-bestuurlijke dynamiek waarin vooral de korte termijn een drijvende factor is. Het openbaar bestuur lijkt bovendien van crisis naar crisis te hollen: naast de coronacrisis sprak de rijksoverheid het afgelopen jaar over een stikstofcrisis, een klimaatcrisis, een wooncrisis én een asielcrisis.'
Juist als het geen crisis is, redeneren de WRR en de andere adviesorganen, heb je de kans om na te denken over de toekomst. 'Maar in tijden van pandemische luwte lijkt corona ook minder urgent en kan de aandacht verslappen.'
Illustraties: HOP.
