Geen recht meer op je ov-studentenkaart? Je moet het ‘studentenreisproduct’ eigenhandig van je chipkaart halen bij zo’n machine op een station of in een winkel. Wie er per ongeluk mee doorreist, krijgt flinke boetes.
Afgelopen jaar betaalden studenten samen ruim zes miljoen euro aan ov-boetes. Dat was ooit veel meer, met een record van ruim 52 miljoen euro in 2014. Na vele nieuwsberichten en hoge druk van de Tweede Kamer is het systeem verbeterd (zie kader), maar nog altijd niet ideaal.
Eigenlijk wil iedereen dat het studenten-ov automatisch afloopt zodra studenten er geen recht meer op hebben, bijvoorbeeld als ze zijn afgestudeerd of te lang studeren. Dat zou pas mogelijk worden wanneer er een nieuw betaalsysteem in het openbaar vervoer komt.
'Ook mijn wens'
In 2022 zei toenmalig minister Robbert Dijkgraaf over het automatisch stopzetten: 'Het is ook mijn wens. Het is gewoon duidelijk dat we dat moeten doen. In het huidige ov-betaalsysteem kan dat echter niet zomaar.'
Dijkgraaf was blij dat studenten inmiddels minder boetes krijgen dan vroeger. 'We verwachten dat we dat nog veel verder terug kunnen brengen, onder andere omdat er een nieuw ov-betaalsysteem gaat komen.'
Naar dat nieuwe betaalsysteem kijken critici reikhalzend uit. In 2017 stelde de Nationale Ombudsman: 'Het huidige systeem, waarbij het studentenreisproduct door (oud-)studenten zélf moet worden stopgezet als het recht erop vervalt, is onlogisch en vormt op zich al een bron van schulden.'
Ook de Tweede Kamer bleef het vreemd vinden. DUO weet van elke student wanneer het recht op studiefinanciering en een ov-studentenkaart wordt beëindigd. Dan kun je toch ook tot automatische stopzetting komen? De regering moest erover om tafel met betrokken partijen, stond eind 2016 in een motie van VVD en CDA. Van links tot rechts, de voltallige Tweede Kamer steunde dit.
Niet van plan
Toch gaat het voorlopig niet gebeuren. Allereerst is er vertraging: het nieuwe betaalsysteem voor het openbaar vervoer (OVpay) moet op zoek naar een nieuwe bank, nu de samenwerking met Bunq is gestaakt. Dat kan maanden duren, zegt een woordvoerder.
Maar dan nog: zelfs in het nieuwe systeem zal het reisrecht niet automatisch aflopen zodra de student er geen recht meer op heeft.
Dat ligt niet aan OVpay. 'Iemand moet aan ons doorgeven dat het reisrecht van de kaart moet', zegt een woordvoerder. 'Wij hebben die informatie immers niet. Het maakt ons niet uit wie het doet: de student zelf of DUO.'
Na 30 dagen
Het probleem ligt dus bij DUO, of eigenlijk bij het ministerie dat de regels bedenkt. Het wordt straks makkelijker om je reisrecht stop te zetten – het kan gewoon achter je computer en je hoeft niet meer naar een automaat – maar het gaat nog altijd niet vanzelf.
Het studentenreisproduct wordt straks inderdaad 'met een vertraging stopgezet', bevestigt een woordvoerder van DUO. 'Wanneer het reisrecht is vervallen, laat DUO dit na 30 dagen aan de ov-bedrijven weten. Dit is zowel met de ov-chipkaart het geval als met OVpay. Dat is het huidige beleid, onafhankelijk van het systeem.'
En in die eerste dertig dagen worden al boetes opgelegd, als (oud-)studenten de kaart nog gebruiken. Dat kost 89,50 euro per halve maand, oftewel 179 euro voor die ene maand dat een student zich vergist en er toch mee incheckt.
Reden
Waarom die termijn voorlopig niet aangepast wordt? In antwoord op Kamervragen van GroenLinks-PvdA zei toenmalig minister Dijkgraaf afgelopen april dat die aanpassing soms in het nadeel van studenten zou zijn.
Soms hebben studenten wel reisrecht, maar staat dat nog niet goed in de administratie van DUO. Dat gebeurt bijvoorbeeld als ze wisselen van opleiding of als ze doorstromen van het mbo naar het hbo. Dan zouden ze opeens niet meer kunnen inchecken.
Dus zet DUO het reisproduct niet meteen stop. Zoals Dijkgraaf uitlegde: 'Hierdoor wordt voorkomen dat een student zijn reisproduct niet meer kan gebruiken, terwijl er enkel sprake is van een overbruggingsperiode tussen twee opleidingen.'
Alternatief
Maar dat levert andere studenten dus boetes op. 'Ik wil in gesprek gaan met studenten over dit dilemma', zei Dijkgraaf, 'waarbij de uitvoerbaarheid van eventuele aanpassingen een aandachtpunt is.'
Een mogelijk alternatief: draai het om. Laat DUO het reisrecht direct stopzetten en maak het studenten makkelijk om het reisrecht weer te activeren als ze er toch nog recht op hebben. Dan voorkom je dat iemand een paar haltes met de tram gaat en een forse boete krijgt.
'Waanzin'
De Landelijke Studentenvakbond heeft de conclusie al getrokken. 'Het is waanzin dat zoveel studenten hierdoor in de financiële problemen raken en de minister dan toch dit systeem blijft aanhouden', zegt voorzitter Abdelkader Karbache. 'Je hebt een verantwoordelijkheid tegenover studenten om te voorkomen dat ze onnodig schuld opbouwen. Zorg dus voor die automatische stopzetting!'
Ook Tweede Kamerlid Luc Stultiens (GroenLinks-PvdA) denkt dat de uitvoerbaarheid niet zo’n probleem is. 'Natuurlijk moeten we daar oog voor hebben', zegt hij, 'maar ik heb nog geen overtuigend argument gehoord waarom het studentenreisrecht niet automatisch gestopt kan worden zodra studenten er geen recht meer op hebben.'
Stultiens legt een verband met de langstudeerboete van drieduizend euro die het huidige kabinet wil invoeren voor studenten die meer dan een jaar uitlopen in hun opleiding. 'Het voorkomen van boetes voor studenten staat blijkbaar niet op het prioriteitenlijstje van dit kabinet.'
