U bent consultant, dichter, marketeer, docent, regisseur, ... Multitalent of chaoot?
`Het klinkt chaotischer dan het is. Ik doe mijn best om me in te leven in anderen en in organisaties en vanuit dat inlevingsvermogen kritisch en analytisch te reageren. De omgevingen waarin ik dat doe wisselen periodiek, maar het werk blijft in de kern hetzelfde. In het theater heet het regie, in marketing heet dat strategie, in een managementomgeving consultancy en op papier heet het - afhankelijk van de vorm - journalistiek of poëzie. Ik ervaar het steeds als hetzelfde: zoeken naar de kern in een een-op-een relatie met iemand die iets tot stand brengt, om het even of dat een artiest of een ondernemer is.'
Hoe zien 24 uur uit het leven van iemand zoals u eruit?
`Het klinkt een beetje obligaat, maar het is nogal afwisselend en vol, over het algemeen. We leven in een tijd van ingrijpende verandering en die verandering begint traditioneel in de wetenschap. Het op de hoogte blijven van die ontwikkelingen vraagt elke dag aandacht. Maar het dagelijks werk is vaak snel, zakelijk, projectmatig. Klanten verrassen elke dag met nieuwe inzichten, ontwikkelingen, vragen en uitdagingen op heel verschillende niveaus. Die verrassingen, het steeds weer improviseren en het afwisselende werken in schaarse tijd vind ik heel stimulerend. De werkelijkheid bestaat uit paradoxen, en die wil ik echt ervaren om middenin het leven te staan.
`Daarnaast ben ik een familieman, die dol is op zijn vrouw en kinderen en elke dag zijn zegeningen telt van die traditionele harmonie. Thuis accepteren ze een man die nogal veel in boeken verdiept is en wat minder in Friends. Ik mediteer elke ochtend en elk avond even om alles in balans te brengen.'
U schrijft gedichten. Is dat uw manier van onthaasten?
`Het is een manier van concentreren, van het zoeken naar een kern en daar een rakende formulering voor vinden. Die concentratie sluit alle afleiding uit. Dat kun je inderdaad onthaasten noemen.'
`U bent bezig met een proefschrift over Tolstoj's `Oorlog en Vrede' als inspiratiebron voor hedendaags leiderschap. Wat kunnen de leiders van vandaag leren van totalitaire tsaristen?
`De inspiratie zit hem vooral in de tegenstelling tussen Napoleon, die van korte termijn overwinning naar korte termijn overwinning onvermijdelijk op zijn ondergang af ging, en maarschalk Koetoezov, die niet wilde aanvallen, maar het grote verband en de lange termijn voor ogen hield en die eindigde in Parijs. Die twee leiders zijn door Tolstoj heel sterk geschetst, bijna als archetype, en hij heeft er in zijn twee epilogen een haarscherpe analyse aan toegevoegd, die weer aansluit bij de hedendaagse inzichten in de Complexiteitswetenschap. Daarbij schrijft Tolstoj op zo'n manier dat zowel de chaos van de veldslag als de irrationaliteit van de gebeurtenissen en de gebrekkige reactie daarop van de diverse betrokkenen zeer realistisch overkomen. Die combinatie maakt dit oude boek een inspiratie voor hedendaags leiderschap.'
Uw lezing gaat over `leiderschap in tijden van individualisme'. Wat is het grootste probleem voor iemand die op dit moment een grote organisatie of instelling moet leiden?
`Het zich bewust zijn van de werkelijke dynamiek in de organisatie en de eigen rol daarin, in relatie tot de modellen, rapporten, structuren, processen en vaak paradoxale belangen van allerlei `stakeholders'. Het verschil tussen de leider als individu en de organisatie, tussen lange en korte termijn, tussen wat beheersbaar en wat onbeheersbaar, wat voorspelbaar en onvoorspelbaar, wat woord en wat werkelijkheid is. Dat inzicht helder krijgen is een geweldige uitdaging.
`Mensen met gedelegeerde macht noemen wij vaak `leiders'. Dat berust op het misverstand dat macht en leiderschap hetzelfde zouden zijn. Maar een echte leider is zich bewust van de beperkingen en verantwoordelijkheden van zijn rol en de consequenties van zijn handelen voor anderen. Dat is dus bij uitstek altruïstisch en gebaseerd op zelfmanagement. Dit inzicht spreekt nog niet overal vanzelf. Het gevolg is een soort toneelstuk waarin iedereen een rol speelt die hij of zij denkt te moeten spelen, maar die geen echte inhoud heeft. Dat maakt de dagelijkse werkelijkheid van veel organisaties op individueel niveau abstract, absurd en onproductief en die situatie zit diep verankerd in ingesleten patronen. Dat is het grootste probleem van de leiders van nu.'
Maatschappelijk verantwoord gedrag van ondernemingen leidt tot een grotere winstgevendheid, zo luidt een van de conclusies in uw boek `De harde waarheid over zachte waarden'. Hoe hard is het resultaat van dat onderzoek aangekomen in het bedrijfsleven?
`Het heeft bijgedragen aan de discussie. En doet dat nog steeds.'
Gaan de luisteraars na uw lezing als zachtere mensen naar huis?
`Als dat gepaard gaat met een gevoel van inspiratie, meer inzicht en de uitdaging er iets mee te gaan doen, zou het prima zijn. Verzachting op zich is voor mij geen doelstelling; inzicht en bewustzijn wel.'
Gijs ten Kate: …mediteren om alles weer even in balans te brengen…
