De veranderingen zijn aangekondigd in de nieuwe wetenschapsvisie van het kabinet. Het gaat vooral om een harde ingreep bij onderzoeksfinancier NWO, die een half miljard euro per jaar verdeelt. NWO moet van het kabinet een 'nieuwe rol' krijgen.
Het komt erop neer dat wetenschappers zelf minder invloed krijgen. NWO moet gaan luisteren naar maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven, ministeries en universiteiten. Daarvoor moet de hele organisatie op de schop. Het 'eilandenrijk' van NWO wordt nu vooral door wetenschappers van allerhande disciplines bestuurd, maar het kabinet wil daar verandering in brengen.
'De wetenschappers die nu een vitale rol spelen in de besturen van gebieden en stichtingen blijven een belangrijke rol vervullen in de nieuwe organisatie, onder andere in een Wetenschappelijke Raad', aldus de visie. Maar hun greep op het bestuur zal verminderen.
De Spinoza-winnaars zien de bui al hangen. Hun open brief is gericht aan de bestuurders van de Nederlandse universiteiten, die vandaag vergaderen over de wetenschapsvisie van het kabinet. Het is 'cruciaal' dat wetenschappers een leidende rol spelen in het beleid van NWO, schrijven ze. 'Wij waarderen de intenties in de beleidsvisie van het ministerie van OCW zeer, maar het is onze vaste overtuiging dat deze goede voornemens schipbreuk zullen leiden als deze niet worden gerealiseerd en gedragen door erkende vertegenwoordigers van de wetenschap zelf. Dit geldt in zeer bijzondere mate voor de organisatie van NWO.'
De wetenschappers willen best erkennen dat er iets aan NWO kan verbeteren. Zo mag het allemaal wel wat flexibeler en zijn de schotten tussen de verschillende wetenschapsgebieden misschien te hoog. Maar daarvoor hoeft niet de hele organisatie overhoop, zoals KNAW-president Hans Clevers bij verschijnen van de wetenschapsvisie al zei.
De herziening van NWO vraagt om een wetswijziging, maar het kabinet wil daar liever niet op wachten, blijkt uit de visie: 'Voorafgaand aan deze wijziging wordt zoveel als mogelijk binnen de bestaande wettelijke kaders gewerkt in de nieuwe structuur en met de nieuwe werkwijze in een doen-alsof-fase.'
De Spinoza-premie is de belangrijkste wetenschapsprijs van Nederland. Vrijwel alle laureaten hebben hun naam onder de open brief gezet, waaronder voormalige KNAW-presidenten Robbert Dijkgraaf en Frits van Oostrom en de huidige president Hans Clevers. Ook Nobelprijswinnaar Gerard ’t Hooft staat ertussen. De vier ontbrekende laureaten zijn minister geworden (Ronald Plasterk) of zitten in het buitenland.
