De eerste lezing van het Studium Generala-tweeluik onder de noemer ‘Kopzorgen’ trok dinsdagavond veel belangstelling. Geen stoel bleef onbezet in het Amphitheater. Professor Sommer keek niet raar op van die enorme belangstelling. ‘We krijgen allemaal op de een of andere manier te maken met hersenstoornissen: 32% van de Nederlandse bevolking heeft een hersenaandoening. Het komt ontzettend veel voor en dat moeten we niet uit de weg gaan.’
Haperende hersenen schreef ze om mensen met een hersenaandoening ‘een stem en een gezicht te geven’. ‘En om te laten zien hoeveel we inmiddels weten over hersenziektes. Vooral de afgelopen vijf jaar zijn er veel doorbraken geweest. Maar ook wil ik vertellen wat er aan zit te komen op het gebied van nieuwe behandelingen.’
Twee Connies
Aan de hand van een aantal hoofdrolspelers in haar boek, nam het publiek mee in de wereld van verschillende hersenziektes. Zo werd men voorgesteld aan de ‘twee Connies’. De Connie die ’s ochtends als ze wakker wordt eigenlijk niets kan: niet glimlachen, niet praten, niet bewegen. Na het innemen van medicatie komt een tweede Connie tevoorschijn: dan komt ze langzaam op gang en kan ze wel glimlachen, praten en voorzichtig bewegen.
‘Connie heeft de ziekte van Parkinson’, vertelde Sommer. ‘Haar medicijnen helpen goed, maar ze levert wel elk jaar iets in. Het is een progressieve ziekte.’ Bijzonder is dat Connie nog er jong was, toen de ziekte zich openbaarde: na de bevalling van haar tweede dochter bleef ze somber en last van een lamme arm houden. Een huisarts stelde uiteindelijk de diagnose. ‘Voor de ziekte van Parkinson geldt dat er veel onderzoek naar wordt gedaan, ook hier op de UT. Bijvoorbeeld door middel van deep brain stimulation.’
Bipolaire stoornis
Ook vertelde Sommer over de bipolaire stoornis (ook wel manisch depressief genoemd, red.) van Simone, die al sombere periodes kende in haar jeugd. ‘Dit komt voor onder 1 procent van de bevolking. De ziekte openbaart zich vaak onder jong volwassenen. Mensen met een bipolaire stoornis zijn stressgevoelig en hebben de ziekte ook in aanleg.’ Als medicatie wordt vaak lithium verstrekt. ‘Maar dit werkt niet bij iedereen even goed. Er is nu onderzoek gaande waarbij we aan de hand van DNA kunnen voorspellen of iemand al dan niet goed reageert op lithium.’
Sommer sprak verder nog over de hersenenaandoeningen multiple sclerosis, alzheimer, dwangstoornissen, Gilles de la Tourette, de ziekte van Huntington en schizofrenie. Ook gaf ze het voorbeeld van niet-aangeboren hersenletsel: iemand die van de fiets valt en daar dusdanig letsel aan overhoudt, dat ze in coma raakt en nooit meer de oude wordt.
Immuunsysteem
‘Wat alle hersenenaandoeningen gemeen hebben is de complexiteit. Het bewegen, voelen, denken, alles wordt beïnvloed. Vaak beginnen de ziektes sluipend en gaat het om algemene klachten als moeheid, stress en stemmingsveranderingen.’ Er zijn een aantal onderliggende mechanismen aan te wijzen, volgens de hoogleraar. Een verhoogde activiteit van het immuunsysteem, problemen met het omzetten van glucose in energie, minder groefactoren, de hormoonhuishouding is niet evenwicht en er is sprake van minder verbinding tussen de hersengebieden.
Pesten en huiselijk geweld
Volgens Sommer is het ontzettend belangrijk dat hersenaandoeningen tijdig kunnen worden opgespoord, zodat in een vroeg stadium behandeling kan starten. Ze is dan ook blij dat bepaalde triggers van stoornissen – zoals pesten, huiselijk geweld, eenzaamheid, overmatig drugs- en alcoholgebruik – meer in de belangstelling staan en dat daar acties op worden genomen. ‘Een kind dat veelvuldig gepest is, heeft later meer kans op het ontwikkelen van psychoses. Het is goed dat er nu meer aandacht is voor pesten op scholen.’
Hersenen gezond houden
Wat kun je verder doen om zoveel mogelijk te proberen je hersenen gezond te houden? Sommer noemt het belang van gezonde voeding: veel groente en vette vis. ‘En blijf in beweging. Maar bescherm je hoofd bij contactsporten.’ Daarbij wijst ze nogmaals op de gevaren van alcohol en drugs. ‘Wat niet door de lever wordt afgebroken, doodt de hersencellen.’
Sommer: ‘Ook moeten we leren om emoties te hanteren. Hoe troost je jezelf? Hoe blijf je niet hangen in teleurstellingen? Dat is zo ontzettend belangrijk.’
Volgende week is de tweede lezing van Studium Generale onder de noemer ‘Kopzorgen’. Op 22 maart spreekt Nienke Vulink, psychiater en hoofd van de afdeling Angststoornissen van het AMC, over ‘Bang voor alles’ in het Amphitheater van de Vrijhof.
