Het wetenschappelijke tijdschrift Personality and Individual Differences vroeg De Vries vorig jaar om mee te werken aan een persoonlijkheidsanalyse van de twee presidentskandidaten Clinton en Trump. ‘Daaruit kwam naar voren dat het profiel van Trump behoorlijk extreem was’, zegt hij. ‘Zo scoort hij extreem laag op de factor integriteit, waarmee we zijn lage oprechtheid, lage rechtvaardigheid, lage bescheidenheid en hoge hebzucht aanduiden. En hij heeft een hoge uitslag op het gebied van extraversie, waarmee we zijn hoge sociale zelfwaardering, sociale bravoure en energieniveau aanduiden. De combinatie van lage integriteit en hoge extraversie is kenmerkend voor een narcistische persoonlijkheid.’
HEXACO
De Vries deed veel onderzoek naar persoonlijkheidsanalyse met behulp van het HEXACO-model; een psychologische methode om tot zelfbeoordeling te komen. Dat gaat aan de hand van zes onafhankelijke factoren: integriteit, emotionaliteit, extraversie (in hoever je actie en andere mensen opzoekt), verdraagzaamheid, consciëntieusheid en openheid voor ervaringen. ‘Deze factoren zijn universeel’, legt De Vries uit. ‘Ze zijn toepasbaar in iedere cultuur.’
Controversieel
Het is een tikje controversieel om een publieke persoonlijkheid te testen, zonder diegene zelf te onderzoeken. ‘Het is de vraag of je uitspraken mag doen over iemand die je zelf niet spreekt’, zegt De Vries. Normaal gesproken zou de onderzochte persoon een vragenlijst invullen over zijn eigen karaktereigenschappen, waar een beeld uit voortkomt. ‘Dat hebben de onderzoekers ondervangen door tien personen die goed bekend zijn met het HEXACO-model en met de kandidaten zich te laten verplaatsen in Trump en Clinton op het moment dat ze de vragenlijst invulden. Bij de tien beoordelaars was er een grote mate van overeenstemming over de persoonlijkheid van Trump.’
Uitgesproken
Het beeld dat van Trump naar voren komt is uniek. ‘In de geschiedenis van de Verenigde Staten is er, denk ik, niet eerder zo’n uitgesproken persoonlijkheid geweest’, zegt De Vries. ‘Er zijn wel andere huidige voorbeelden van narcistische leiders; bijvoorbeeld Berlusconi in Italië. Verder kun je voorbeelden vinden in bijvoorbeeld Afrika en Zuid-Amerika, maar minder vaak in westerse landen.’
De persoonlijkheidseigenschappen van Trump zijn volgens De Vries gemakkelijk te herkennen. ‘Zo had hij er geen moeite mee om belastingen te omzeilen, met als reden dat hij de intelligentie heeft om ermee weg te komen. En met diezelfde redenatie rechtvaardigt hij zijn hebzucht’, aldus De Vries. ‘Als CEO van zijn onderneming vocht hij conflicten talloze malen in de rechtbank uit; tot compromis lijkt hij niet erg bereid. En in gesprek met de Duitse bondskanselier Merkel is hij vleiend, maar even later steekt hij haar een mes in de rug.’
Conflict
Wat zijn nu de gevolgen dat zo’n persoonlijkheid aan het roer staat van een van de machtigste landen ter wereld? ‘Door zijn extreem lage verdraagzaamheid zullen interpersoonlijke problemen naar alle waarschijnlijkheid blijven optreden. Zijn relaties met anderen zullen conflictueus zijn’, zegt De Vries. ‘Het gevaar van dit presidentschap is dat deze narcistische president jaknikkers om zich heen verzamelt, die hem niet tegenspreken. De consequentie is dat niet de beste beslissingen worden genomen, omdat beleid gebaseerd wordt op incomplete informatie.’
Varkensbaai
De Vries noemt als historisch voorbeeld de invasie in de Varkensbaai in 1961. Rechtse Cubaanse ballingen probeerden, met steun van de CIA, Fidel Castro omver te werpen. Dat mislukte, waarna Cuba zich afkeerde van de Verenigde Staten en zich op het communistische Rusland oriënteerde. ‘President Kennedy zag destijds dat in zijn aanwezigheid geen tegenspraak kwam over het te voeren beleid en dat daardoor de informatie niet compleet was. Hij besloot toen om soms niet aanwezig te zijn bij overleggen, en om een advocaat van de duivel te laten aanschuiven aan te laten schuiven, zodat alle opties op tafel kwamen.’
Intimidatie
Trump zal, gezien zijn persoonlijkheid, niet geneigd zijn deze interne tegenstand te organiseren, verwacht De Vries. ‘De kans op suboptimale besluitvorming is groot. Maar je kunt het ook anders bekijken. Narcisme in een leiderschapsrol hoeft niet per se negatief te zijn. Zo kun je redeneren dat president Reagan in de jaren ’80 een harde politieke lijn volgde tegen Rusland en dat hij daarmee een eind heeft gemaakt aan de Koude Oorlog, juist door middel van intimidatie.’
De Vries noemt een voorbeeld van Trumps’ geslaagde intimidatie. Na een maandenlange publiciteitscampagne tegen de drie grootste autofabrikanten, die er ‘allemaal vandoor’ zouden gaan, stuurde General Motors een persbericht uit: er gaat 1 miljard naar de binnenlandse productie en een fabriek wordt vanuit Mexico teruggehaald naar de Verenigde Staten. De Vries: ‘Ook die ‘schuldbekentenis’ van General Motors kun je als positief gevolg zien van zijn narcistische persoonlijkheid en daarbij passende gedrag.’
Consequente narcist
Het persoonlijkheidsonderzoek vond plaats tijdens de presidentiële campagne. ‘Je kon je nog afvragen in hoeverre de uitspraken van Trump retoriek waren’, zegt De Vries. ‘Wij concludeerden toen al dat het meer was dan alleen kiezers trekken. Trump heeft zich consequent gemanifesteerd als een narcist met een extreem lage verdraagzaamheid. De combinatie van deze twee maakt dat sommige psychologen hem wel een ‘kwaadaardig narcist’ noemen. Deze persoonlijkheidseigenschappen zullen naar alle waarschijnlijkheid zijn presidentschap sterk kleuren.’
