Rosema is gespecialiseerd in stemgedrag en verkiezingen. Hij heeft op dit moment een onderzoek lopen met onderzoeksbureau I&O Research over hoe verbonden kiezers zich met een partij voelen. Daarnaast werkt hij mee aan het nationaal kiezersonderzoek. Daarvoor worden nu enquêtes afgenomen.
Wat valt het meest op deze verkiezingen?
‘De stilte in de campagne van PVV-voorman Geert Wilders springt het meest in het oog. Je gaat bijna denken dat daar een nog onbekend verhaal achter zit, want Wilders kan zich prima laten zien en heeft bewezen over een uitstekend politiek gevoel te bezitten. Dat de PVV minder groeit dan een tijd lang werd verwacht heeft daarmee te maken, denk ik. De groei in de peilingen kwam vooral tot stand toen hij veel in het nieuws was en dat was in de campagne veel minder. Bovendien schuren VVD en CDA wat meer tegen de PVV aan.’
‘Het tweede wat opvalt is de enorme afstraffing van de PvdA, die is echt ongekend. Dat komt ook door ons politieke stelsel met veel partijen: de oude PvdA-kiezer die ontevreden over de regering is, heeft het voordeel dat íe vaak een alternatief heeft: als het GroenLinks niet is, dan voelt hij zich misschien wel thuis bij SP, 50PLUS of D66. De PvdA had in de campagne ook niet een verhaal over wat de regeringsdeelname allemaal heeft opgeleverd.’
Wat betekent deze uitslag voor de formatie?
‘Hier moet ik voorzichtig zijn; ik heb wel eens een bedrag gewonnen met zetelvoorspellingen, maar nog nooit bij de uitkomst van de coalitievorming.’
‘Globaal kun je stellen dat VVD, CDA en D66 met deze uitslag waarschijnlijk het ‘motorblok’ vormen; het ligt voor de hand dat deze partijen gaan formeren. Een combinatie met grote winnaar GroenLinks lijkt moeilijk, maar is niet uitgesloten. Voor lijsttrekker Jesse Klaver zou regeringsdeelname dé manier kunnen zijn om zijn partij te profileren als de machtspartij op links. Met bijvoorbeeld ChristenUnie erbij kunnen ze dan inzetten op een meer groene en sociale agenda.’
‘En je hebt de mogelijkheid van een minderheidskabinet; dat zou een mogelijkheid voor VVD, CDA en D66 kunnen zijn, waarbij ze op thema’s coalities zoeken. In Scandinavië zijn daar succesvolle voorbeelden van, maar in een ander politiek bestel. En de vorige coalitie regeerde met een minderheid in de Eerste Kamer. Dat leverde ook geen noemenswaardige problemen op.’
De opkomst bij jongeren viel tegen, is daar een verklaring voor?
‘Er ontstond gaandeweg een beeld dat jongeren veel meer bij de politiek betrokken zijn, maar dat is deels ook een geschapen beeld. De opkomst bij de jongeren ligt in lijn met eerdere verkiezingen en is veel lager dan onder oudere kiezers. Het was pas verrassend geweest als ze massaal naar de stembus gingen. GroenLinks lijkt het goed gedaan te hebben bij jongeren, maar het effect daarvan op de opkomst zal meevallen. Over het geheel gezien gaat het om een klein deel van het electoraat.’
In het bredere plaatje; hoe zijn deze verkiezingen dan te beschouwen?
‘Ik denk dat je bij deze verkiezingen drie ontwikkelen kunt waarnemen. De eerste is een fragmentatie van het politieke landschap. De grote partijen worden kleiner, waardoor er meer partijen moeten aanschuiven om een meerderheid te hebben. De tweede is polarisatie. Waar de centrumpartijen kleiner worden, zie je een opkomst op de flanken. Deze verkiezingen met nieuwkomers Forum voor Democratie en DENK, en de winst bij de PVV en Partij voor de Dieren.’
‘Ten slotte zie je een verrechtsing. De linkse partijen halen opvallend weinig zetels, want het verlies van de PvdA wordt niet gecompenseerd door winst bij de andere linkse partijen. De door SP en GroenLinks gedroomde linkse meerderheid is verder weg dan ooit.’
‘Als je naar de samenleving kijkt, zie je ook verschillen op thema’s. Het merendeel van de kiezer is links als het bijvoorbeeld gaat over inkomensbeleid. Maar op thema’s als integratie en migratie heeft de meerderheid een rechts standpunt. Die zogeheten culturele dimensie, waarbij de kiezers vaker een rechts standpunt innemen, is belangrijker geworden. Daar voorzie ik in de nabije toekomst nog geen verandering in.’
