De 86-jarige D66-coryfee sprak over moraliteit en politiek. Hij stak van wal over het Bijbelse paradijsverhaal. Hoe Adam en Eva als enige organismen in het paradijs het verschil tussen goed en kwaad konden zien. ‘En dus hebben wij mensen de verantwoordelijkheid om te kiezen tussen goed en kwaad. Dat is de essentie van de mens en in mijn ogen een prachtige filosofische boodschap.’
Terlouw vervolgde zijn verhaal over het belang van de rechtsstaat en hoe die ten tijde van de Tweede Wereldoorlog werd ondermijnd. ‘Ik zag mijn vader, een stijve dominee die ik nog nooit hard heb zien lopen, op de dag van de bevrijding zien huppelen. Zó ontzettend blij waren volwassenen met de terugkeer van de rechtsstaat.’ In Terlouws ogen is er ook niets mooiers door de mens voortgebracht dan de wet. ‘Niet de werken van een Van Gogh of Bach. Nee, de wet gaf mensen als Van Gogh en Bach juist de gelegenheid om de fenomenale dingen te doen die ze deden.’
'Het idee dat globalisering leidt tot meer gelijkheid is een tamelijk grote illusie.'
Wetten van de jungle
Volgens de oud-politicus is de moraliteit van nu een erfgenaam van principes uit de verlichting (renaissance): vrijheid, gelijkheid en broederschap. Daar toetste hij in zijn lezing de huidige maatschappij aan, onder luisterend oor van een halfgevulde zaal. Te beginnen met vrijheid. ‘Een moeilijk begrip. Het heeft niets te maken met doen waar je zelf zin in hebt. Daarmee tast je de vrijheid van anderen aan. De vrijmetselaars zien vrijheid als het vermogen om je eigen waarheid te zoeken. Dat vind ik wel iets hebben.’
Maar vrijheid wordt volgens Terlouw tegenwoordig anders ingericht. ‘Sinds de val van de Sovjetunie is het lang leve de globalisering en de vrije markt. Dat leidt tot een tweedeling. Totaal vrije markten willen dat zo snel mogelijk niet meer zijn. Het zijn de wetten van de jungle, het is het recht van de sterksten. En uiteindelijk leggen de zwakkeren zoals altijd het loodje.’
Illusie
Dat bracht Terlouw op zijn volgende maatschappelijke zorg: gelijkheid. ‘De acht rijkste mensen op deze wereld hebben evenveel geld als de armste 3,5 miljard mensen. Overal neemt ongelijkheid toe. En de voordelen komen terecht bij de rijke bovenlaag van de samenleving. Zij investeren niet in de reële economie, tandwielen maken en brood bakken, maar handelen in geld. Het idee dat globalisering leidt tot meer gelijkheid is een tamelijk grote illusie.’
Terlouw stond lang stil bij het klimaat. Of ‘broederschap ten opzichte van de natuur’, zoals de kinderboekenschrijver het noemde. ‘Sinds jaar en dag zetten wij mensen de natuur naar onze hand. Dat gaat steeds sneller, steeds grootschaliger. We overbevissen de oceanen, kappen tropisch regenwoud om landbouwgrond voor in te ruilen. Is dat broederschap voor de natuur?’
'Je kunt me niet met droge ogen zeggen dat het niet mogelijk is om honderd procent duurzame energie op te wekken?'
Hij vervolgde: ‘Na het klimaatakkoord van Parijs hoopte ik op ministers die thuis zouden komen met de boodschap dat er dringend iets moet veranderen. Die naar Shell gaan om te zeggen dat hun duurzaamheidsbudget naar minimaal 20% moet. En ook hun concurrenten erop aanspreekt. Maar het zijn slechts procedureafspraken. De politiek is vergeten dat het macht heeft.’
Wereld beter achterlaten
Oplossingen zitten volgens Terlouw bijvoorbeeld in het gebruik van zonne-energie. ‘Mogelijkheden zijn er in overvloed. En mensen, we kunnen tegenwoordig toch alles? We maken iPhones en graven gaten op Mars. Je kunt me niet met droge ogen zeggen dat het niet mogelijk is om honderd procent duurzame energie op te wekken?’
Terlouw besloot zijn verhaal – eloquent als altijd – met het benadrukken van ieders grote verantwoordelijkheid. Dat geldt volgens hem voor zowel politiek, wetenschap als voor de maatschappij. ‘Het kan best anders. Je met het met z’n allen willen doen. Niet voor mij, ik ben oud. Maar voor de samenleving die van jullie is. Voor de samenleving van jullie kinderen en kleinkinderen. Laten we de wereld weer eens beter achterlaten dan dat we ‘m aantreffen.’
