Luyendijk begon de avond met een bekentenis aan het publiek. ‘Ik stond juichend voor de televisie toen Brexit gebeurde.’ De journalist woonde van 2011 tot 2017 in Londen voor zijn boek over bankiers in The City en werkte voor de Engelse krant The Guardian.
Eiland-mentaliteit
‘Engeland was de vreemde oom op het Europese verjaardagsfeestje’, vertelt Luyendijk. Dat de Engelsen geografisch en historisch radicaal anders zijn, en zich ook zo voelen, verklaart volgens de spreker waarom de Britten afkoersten op een Brexit. ‘Het is de eiland-mentaliteit. Je kunt met een tank van Moskou naar Enschede rijden, maar niet naar Londen. De Britten horen niet bij Europa, vinden ze. De Engelsen voelen zich veel meer aangetrokken tot Amerika.’
Nazi’s
De geschiedenis van het eiland is volgens Luyendijk eveneens radicaal anders dan die van de Europeanen. ‘Britten vinden nationalisme niet iets slechts. Het nationalisme redde ons van de Nazi’s, zegt een Engelsman. Terwijl het Europese vasteland, dat wel werd bezet door nazi’s, vanaf de Tweede Wereldoorlog een diep wantrouwen koestert tegen nationalisme.’
Tel daarbij op de geschiedenis van het Britse imperium, ‘Engelsen zien hun rijk nog altijd als iets positiefs’, en 'een goed argument: de EU is ondemocratisch’, en je hebt Luyendijks verklaring voor het uittreden van het Verenigd Koningrijk uit de Europese Unie.
Miscalculaties
Maar waarom gebeurde het juist in de zomer van 2016? Luyendijk noemt het een ‘armageddon clusterfuck’, een explosieve samenloop van omstandigheden. Allereerst maakten de belangrijkste Britse politici een ‘serie van miscalculaties’. Luyendijk noemt als treffendste voorbeeld Boris Johnson, de immens populaire, charismatische burgemeester van Londen. Hij voegde zich bij het Leave-kamp. ‘Johnson dacht: de beste manier om Cameron als prime minister op te volgen, is door campagne te voeren voor Brexit. Uiteraard verliezen we, maar dan ben ik bij de volgende verkiezingen de populaire anti-EU man. Eén probleem: hij won het referendum.’
Hoewel de miscalculaties het momentum creëerden, ziet Luyendijk Brexit vooral als iets onoverkomelijks. ‘De Britten zijn veertig jaar gevoed met nepnieuws. De elite, die nagenoeg alle tabloids bezit, gebruikte Europa om superioriteit te veinzen. Zo van: onze gezondheidszorg is slecht, maar we zijn tenminste geen Europeanen.’
Verwarring
Hoe onoverkomelijk ook, Brexit is een feit. Wat nu? ‘De situatie is compleet nieuw en het is een zootje’ vertelt de journalist. ‘De Britten kennen 759 Europese verdragen die nu opeens niet meer gelden. Stel, de Engelsen komen terug op hun beslissing, dan krijgt de Britse democratie een enorme klap. Maar als ze doorzetten, en uit de EU stappen, zal de economie ineenzakken.’ Luyendijk verwacht dat de Brexit zal worden wat de EU zegt dat het wordt. ‘In Engeland heerst totale verwarring en een fundamentele constitutionele crisis. Ze voeren richting afgrond.’
‘Waarom stond ik dan, na dit hele verhaal, juichend voor de televisie?’, vraagt Luyendijk zich hardop af. De zaal lacht. ‘Omdat de saboteur eindelijk uit de EU is. Ze hebben de Unie veertig jaar gechanteerd. Nu ze eruit liggen, is het voor ons makkelijker om de vereiste hervormingen door te voeren.’ Want die hervormingen zijn nodig, benadrukt de journalist.
Na zijn lezing van ruim een uur gaf Luyendijk de microfoon terug aan moderator en UT-onderzoeker Joost van den Akker, die op zijn beurt gelegenheid bood voor vragen uit de zaal. Aan de gretigheid waarmee het Twentse publiek van die kans gebruikt maakte, bleek dat Luyendijks verhaal indruk had gemaakt.
