Van Engelshoven reageert op een recent briefadvies van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen over mogelijke zelfcensuur en ideologische oogkleppen in de wetenschap.
De wetenschap is geen links bolwerk, was in het kort de conclusie, en wetenschappers lopen ook niet aan de leiband van overheid en bedrijfsleven. Maar de onafhankelijkheid staat wel onder druk, vooral doordat wetenschappers steeds vaker naar projectfinanciering moeten hengelen.
Bescheiden
In haar brief aan de Tweede Kamer noemt de minister de KNAW ‘bescheiden over de aanzienlijke inspanningen die de instellingen en de onderzoekers zelf doen om de vrijheid van onderzoek hoog in het vaandel te houden’. Een beetje te bescheiden, lijkt ze te suggereren.
Ze wijst op de March for Science van 22 april vorig jaar. ‘In Nederland waren er grote manifestaties in Amsterdam en Maastricht waar rectoren, de president en de vice-president van de KNAW, de voorzitter van de VSNU en de voorzitter van de raad van bestuur van NWO bij waren. Dit was wereldwijd wellicht het grootste evenement ooit waarbij het belang van de wetenschap voor vrije democratische besluitvorming is benadrukt maar het is zeker niet het enige.’
Ze vervolgt: ‘In de media, op festivals en tijdens allerlei bijeenkomsten zie ik wetenschappers voortdurend bezig met het zichtbaar maken hoe wetenschap en maatschappij met elkaar vervlochten zijn, waarom onderzoek wordt gedaan of juist niet en op welke wijze de opgedane kennis mogelijk is toe te passen.’
Fossiele industrie
En die projectfinanciering? Natuurlijk is de onafhankelijkheid van onderzoek ook van belang bij onderzoek in opdracht, vindt de minister. Maar daar zijn de universiteiten volgens haar van doordrongen. Ter illustratie wijst ze op het onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam naar banden tussen de fossiele industrie en de Rotterdam School of Management.
Ook de nadruk op maatschappelijk relevant onderzoek is geen bedreiging voor de onafhankelijkheid, meent de minister. Ze wijst op de Nationale Wetenschapsagenda, voortgekomen uit duizenden vragen die burgers, bedrijven en instellingen aan de wetenschap stelden. Die agenda zou laten zien ‘dat het goed mogelijk is om zonder sturing onderzoekers te inspireren om te werken aan wetenschappelijke doorbraken die ook kunnen bijdragen aan het aanpakken van grote maatschappelijke uitdagingen.’
Duisenberg
Het briefadvies van de KNAW kwam voort uit een omstreden motie, die een meerderheid in de Tweede Kamer haalde. Daarin opperde de VVD vorig jaar dat de Nederlandse wetenschap last zou kunnen hebben van zelfcensuur en een gebrek aan diversiteit van perspectieven.
Critici stelden dat de VVD de universiteiten van linkse vooringenomenheid beschuldigde. Een van de indieners was Pieter Duisenberg, tegenwoordig voorzitter van universiteitenvereniging VSNU. Hij ontkende dat hij het zo ooit heeft bedoeld: academische vrijheid is niet links of rechts, zei hij.
