De afspraak zelf dateert al van twee jaar geleden, maar vandaag brengt een kopgroep van elf landen met steun van de Europese Commissie een nieuwe verklaring naar buiten over de route naar ‘open access’ in de wetenschap
Het streven is nog altijd dat publiek gefinancierd onderzoek voor iedereen gratis toegankelijk wordt bij publicatie. Organisaties als NWO willen niet langer meebetalen aan de peperdure abonnementen op wetenschappelijke tijdschriften en krijgen steun van de politiek.
De hoop is dat steeds meer landen aanhaken bij de zogenoemde ‘coalitions’. Tot deze coalitie behoren behalve Nederland onder meer het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. De hoofdletters in de naam staan voor ‘open access’ en ‘speed’.
Versnelling
De ‘versnelling’ van vandaag is dus een uitwerking van eerdere plannen, maar dat is toch nieuws. Lang niet elke afspraak die ministers maken, wordt immers nagekomen. Denk aan internationale afspraken over klimaatverandering of extra investeringen in wetenschap.
Het verschil is misschien dat de overstap naar open access in principe geen extra geld hoeft te kosten en zelfs geld zou moeten besparen. In de wereld van open access verdwijnen namelijk de dure abonnementen en betaalt de wetenschap alleen nog voor eenmalige publicatiekosten. Vervolgens kunnen ook buitenstaanders, waaronder het bedrijfsleven, van alle kennis profiteren.
Het probleem is vooral dat veel gerenommeerde tijdschriften zoals Science en Nature niet geneigd zijn tot open access. Toch blijven ze populair: een publicatie in zulke tijdschriften heeft veel ‘impact’ en helpt wetenschappelijke carrières vooruit.
Impact
Dus gaan de Europese wetenschapsfinanciers minder op de impact van die tijdschriften letten, beloven ze vandaag. Ze willen nieuwe manieren bedenken om de kwaliteit van wetenschappers te beoordelen. Met andere woorden, het is vanaf 2020 niet meer mogelijk om geld te bemachtigen van deze wetenschapsfinanciers als je niet in open access publiceert
De elf landen zijn streng: zelfs hybride tijdschriften gaan in de ban. Dat zijn tijdschriften die een mengvorm hanteren en zowel in open access publiceren als in de klassieke vorm (abonnement en betaalmuur). Er komt ook een maximumprijs voor de publicatiekosten.
Nederland is een van de voorvechters van open access. Vorig jaar presenteerden de universiteiten, hogescholen en wetenschapsorganisaties een Nationaal Plan Open Science, dat eigenlijk nog verder ging: ook onderliggende data zouden vrij toegankelijk moeten zijn.
