Waarom heeft u de brief ondertekend?
‘Technologie kan ons helpen om het coronavirus te bestrijden. Ik ben niet tegen het gebruik van apps, laat ik dat vooropstellen. Maar het is heel belangrijk om goed na te denken over de impact van technologie op onze maatschappij. De overheid gaat met de corona-apps mogelijk over grenzen heen. Uiteindelijk heeft de inmenging van de staat in het privéleven van burgers impact op onze democratie. De deadline voor de app was afgelopen dinsdagmorgen. Het is een ontzettende haastklus. Met deze brief aan het kabinet plaatsen we een red flag bij de ethiek.’
Wat zetten we precies op het spel?
‘Het ligt er maar net aan wat voor apps we ontwikkelen. Uiteindelijk is de inbedding in de samenleving van groot belang. Wie beheert de data? Kunnen we de data zelf wissen? Is er een goede bescherming tegen hackers? Kunnen we op ieder moment in- of uitstappen? Daar moeten we van tevoren en tijdens de inbedding in de maatschappij goed over nadenken. Het gaat om meer dan alleen het verlies van privacy. Als we een onderscheid gaan maken tussen ‘coronisten’ en ‘niet-coronisten’, als we de bevolking als het ware onderverdelen in verschillende stammen, zetten we veel meer dan alleen onze privacy op het spel. Het gaat dan over onze vrijheid. Volgens mij is de Nederlandse overheid zoiets niet van plan, overigens. Nederland kent nu een intelligente lockdown. Eigen verantwoordelijkheid staat voorop. Ik zou daarom ook willen pleiten voor een intelligente app, die vooral een beroep doet op de eigen verantwoordelijkheid van de burger.’
Geldt in het geval van de coronacrisis niet: het doel heiligt de middelen?
‘Dat is precies waar ik bang voor ben. Het is niet de keuze tussen volledige autonomie ofwel een controlestaat. We moeten mensen in deze coronacrisis aanspreken op hun solidariteit met anderen. Zoek naar een derde weg. Een tussenweg tussen wantrouwen en blind vertrouwen. Noem het ‘toevertrouwen’. Uit solidariteit installeert de burger de app. Ze delen hun data uit vrije wil om de verspreiding van het virus te voorkomen en zo andere burgers te helpen. Om deze vorm van vrijheid te realiseren, moeten burgers de techniek snappen. Ze moeten zelf kunnen kiezen. Daarvoor is goede voorlichting cruciaal. Niet iedereen zal deze keuze even gemakkelijk kunnen maken. Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat laaggeletterden een afgewogen keuze kunnen maken om de app te gebruiken? Daar moeten we goed over nadenken.’
Wat zijn de alternatieven?
‘Zoals gezegd, ik ben niet tegen het gebruik van apps in de strijd tegen het coronavirus. We moeten geen ‘nee’ zeggen tegen technologie. Als we burgers voldoende toerusten, kunnen de apps zeer nuttig zijn, bijvoorbeeld voor citizen science, waarbij burgers zelf data verzamelen over hun ziektesymptomen. Met deze data kunnen we het virus actief monitoren. Deze vorm van citizen science zorgt voor betrokkenheid. Burgers dragen uit solidariteitsgevoel actief bij aan de bestrijding van het virus. Volgens mij past deze manier van betrokkenheid bij onze intelligente lockdown. Het doet een beroep op de eigen verantwoordelijkheid. Burgers kiezen of ze meedoen en kunnen op ieder moment uitstappen. Dat is een groot verschil met een door de staat verplichte app.’
In de brief staat ook: de app schept een precedent voor toekomstig gebruik van vergelijkbare invasieve technologieën. Is dat een vooronderstelling? Of is daar bewijs voor?
‘Nee, daar is geen bewijs voor. Daarom moeten we het goed in de gaten houden. Als we invasieve apps toestaan om een pandemie als deze te bestrijden, dan gaan we het mogelijk normaal vinden om onze vrijheden op te geven. We wennen aan een surveillancestaat. Overigens is het niet eens in alle gevallen verkeerd om het collectief voor het individu te stellen. Soms is het goed om vanuit het collectief belang te denken. Maar volgens mij is het nooit de bedoeling om onze fundamentele rechten en vrijheden op te geven. Daarom zeg ik: houd rekening met ethische waarden. Dat gaat verder dan alleen de keuze om de app te installeren. Stel je mag een supermarkt niet in als de app niet op je telefoon staat. Dan is er indirect alsnog geen keuzevrijheid. Het is uiteindelijk de vraag of het doel, de bestrijding van het coronavirus, zo’n middel heiligt.’
Naast Peter-Paul Verbeek ondertekende ook de Twentse hoogleraar Vanessa Evers de brief.
