‘Nu begrijpen jullie misschien waar ik de afgelopen jaren tegenop heb moeten boksen’, zegt minister Van Engelshoven. ‘We hebben met dit kabinet 1,9 miljard euro extra uitgegeven aan het onderwijs en sommige partijen deden dat tegen hun zin.’
Ze doelt vooral op de VVD, die wil bezuinigen op de bekostiging van universiteiten en hogescholen in de hoop dat ze meer gaan samenwerken en minder opleidingen gaan aanbieden. Van Engelshoven: ‘Dat zegt veel. Ik vind het zorgelijk.’
Wat zegt het dan?
‘Als je sterker uit deze crisis wilt komen en het verdienvermogen van Nederland wilt versterken, dan moet je investeren in wetenschap en innovatie. Dat zegt het bedrijfsleven ook. En dat doet de VVD niet. Als je hart hebt voor wetenschap en hoger onderwijs, dan heb ik nog wel een stemadvies.’
Het rapport van adviesbureau PwC komt tot ongeveer een miljard voor het hele hoger onderwijs. Kennisinstellingen en actievoerders willen nog meer. Is het wel genoeg?
‘De Tweede Kamer wilde graag weten of het budget voor het onderwijs en onderzoek toereikend is. Dat is niet zo, hebben de onderzoekers vastgesteld. Het is niet aan mij om te zeggen of het nóg meer moet zijn.’
U heeft zelf ook al eens gezegd dat er een miljard bij moet.
‘Net als anderen. Ik ben heel blij dat dat bedrag nu goed onderbouwd is. Zulke pleidooien moeten een stevig fundament hebben.’
Maar het geld kwam er nog niet. Gaat het volgende kabinet dit oppikken?
‘Ik mag hopen dat deze analyse dadelijk op de formatietafel ligt en dat partijen dan zeggen: die bekostiging moet toereikend zijn. Als er met brede steun in de Tweede Kamer om zo’n onderzoek is gevraagd, dan schept dat wel verplichtingen.’
Maar er spelen meer discussies. Als er straks een nieuwe studiebeurs komt, gaat het miljard dan daaraan op?
‘Wat mij betreft staat dat er los van. Ik zou tegen alle partijen willen zeggen: kijk straks niet alleen naar de studiefinanciering. De invoering van een nieuwe beurs is een heel belangrijk besluit voor studenten, maar om sterker uit de crisis te komen moeten we ook investeren in onderwijs en wetenschap.’
In de coronacrisis heeft het kabinet 645 miljoen euro voor de groei van het aantal studenten uitgetrokken. Hoort dat bij het miljard?
‘Nee, ook dat staat er los van. Er zijn gewoon meer studenten, en door de coronacrisis blijven ze vermoedelijk ook iets langer in het onderwijs. Dat wilden we niet afwachten en daarom hebben we het geld nu alvast uitgetrokken.’
Er ligt ook een rapport van adviesbureau Berenschot over de verdeling van het geld. Vindt u nog steeds dat studentenaantallen minder invloed moeten hebben op de financiering van het hoger onderwijs?
‘Ja, want er liggen twee belangrijke maatschappelijke vragen. Wat doe je met kleine, maar belangrijke opleidingen die dreigen te verdwijnen. En wat doe je met het onderwijs in krimpregio’s?’
Is Nederlandse taal- en letterkunde een voorbeeld van zo’n klein vakgebied?
‘Ja, maar denk bijvoorbeeld ook aan de Leidse opleiding Koreastudies van Remco Breuker [hoogleraar en activist; red.]. Zulke vakgebieden trekken misschien niet heel grote aantallen studenten, maar ze zijn wel belangrijk als er ergens anders in de wereld iets gebeurt. Je moet er als samenleving wat voor over hebben om culturen en landen van over de hele wereld te begrijpen.’
Minder studentfinanciering heeft gevolgen voor de toegankelijkheid, waarschuwt Berenschot. Worden opleidingen dan selectiever en gaan ze minder studenten trekken?
‘Toegankelijkheid is heel belangrijk en daar kunnen we afspraken over maken. Maar als opleidingen verdwijnen, zijn ze helemaal niet meer toegankelijk. We willen juist het aanbod overeind houden.’
Terwijl de VVD juist minder opleidingen wil.
‘Ja, en een halvering van het collegegeld voor opleidingen in tekortsectoren. Die maakbaarheidsgedachte verbaast me. Het miskent hoe belangrijk toegankelijkheid is. Iedereen weet dat jongeren het best op hun plek zijn in de studierichting waar hun hart ligt. En als mensen hoogopgeleid zijn, komen ze nagenoeg altijd wel goed terecht op de arbeidsmarkt, dus daar hoef je het ook niet voor te doen.’
U wilt liever een breder aanbod?
‘Je moet erkennen hoe belangrijk de volle breedte van de wetenschap is. Kijk maar eens hoe de TU Eindhoven, Wageningen Universiteit en de Universiteit Utrecht samenwerken in een grote diversiteit van wetenschapsgebieden. Dat is juist vruchtbaar.’
De hoop is ook dat stabiele financiering voor meer vaste contracten gaat zorgen. Maar daarin verschillen de instellingen onderling enorm. Kan de overheid niet beter eisen stellen dan financiële prikkels geven?
‘Natuurlijk hopen we dat de instellingen hun medewerkers vaker een vast contract geven. Mocht een nieuw kabinet inderdaad een miljard gaan investeren – en wat mij betreft doet men dat – dan horen daar nieuwe bestuurlijke afspraken bij: meer geld betekent ook betere contracten.’
Ook voor de hogescholen is extra onderzoeksgeld vereist: 120 à 270 miljoen per jaar, staat in het rapport.
‘Dat pleidooi onderschrijf ik van harte. Het praktijkgerichte onderzoek van hogescholen is heel belangrijk voor het regionale bedrijfsleven. Daar ontstaat veel innovatie. Als we willen zorgen dat krimpregio’s aantrekkelijk blijven, dan is dat de manier.’
Iemand moet straks aan de slag met die rapporten. Wilt u zelf weer minister worden?
‘Daar ga ik geen uitspraak over doen. Eerst komen de verkiezingen, dan zullen we zien wat de kiezer zegt. Daarna kunnen we het weer over de poppetjes hebben.’
