Peter Bogaert is componist en werkt als violist, concertmeester, strijkerscoach en dirigent. Ook de UT-orkesten MSO en InSpe staan onder leiding van de Belgische musicus. ‘Waarom de één geraakt wordt door een stuk en de ander niet, ga ik niet beantwoorden in mijn lezing. Ik kies niet voor de wetenschappelijke of fysiologische uitleg. Dat is als simpele muzikant niet mijn expertise’, grijnst hij.
Ontwikkeling
In zijn verhaal legt Bogaert uit hoe componisten door de jaren heen zijn omgegaan met emoties in muziek. Dit doet hij aan de hand van voorbeelden, deels door hemzelf gespeeld. Volgens de musicus zijn er grote verschillen. ‘In de vroege Middeleeuwen stond vrijwel alle muziek in het teken van het christendom. De kerk was de motor achter iedere vorm van muziekontwikkeling. Emoties waren gericht op devotie. Het was daarmee een aanvulling op de misviering. Kenmerkend is de eenstemmige Gregoriaanse zang.’
Vanaf de late Renaissance komt er meer ruimte voor wereldlijke emoties, vertelt Bogaert. ‘Het zorgt voor een andersoortige muziekbeleving, waarbij componisten hun eigen gevoelens en gedachten verklanken in de muziek. Een voorbeeld zijn de eerste opera’s die de barokperiode inluiden.’ Toch zijn de overgangen tussen muziekstijlen en periodes nooit zwart-wit, benadrukt hij. ‘Vaak bestaan twee stijlen naast elkaar. Wel zijn er altijd wegbereiders voor nieuwe benaderingen. Beethoven en Wagner zijn daar goede voorbeelden van.’
Historische omstandigheden spelen dikwijls een belangrijke rol bij het verklanken van emoties in muziek, vervolgt de violist. ‘Zo ontstond in het midden van de twintigste eeuw een muziekstroming die de emoties uit de muziek wilde halen, als antwoord op de verschrikkingen van de Eerste- en Tweede wereldoorlog. Een ander voorbeeld zijn de Russische componisten tijdens de Sovjetunie. In hun muziek zijn de werkelijke emoties vaak onderhuids, omdat ze zich niet direct konden uitdrukken.’
Biografische kennis
Zelf werd Bogaert in het bijzonder geraakt door het vioolconcert van de Duitse componist Robert Schumann. ‘Niet lang na het componeren van dit concert sprong hij in de Rijn. Het stuk is pas in de jaren 30 ontdekt en heeft iets spookachtigs. Alsof Schumann zijn grip op het leven al was verloren. Het is deels biografische kennis achteraf, maar je hoort deze emotie ook terug in de muziek. Dat maakt het spannend en het biedt mij een gevoel van troost.’
Ook de uitvoering van een stuk kan bijzondere emoties oproepen, weet de Belgische musicus. ‘Bijna iedereen heeft Air on the G string van Bach weleens gehoord. Maar één uitvoering van het stuk is mij altijd bijgebleven. Toen ik studeerde aan het conservatorium in Amsterdam, speelde mijn docent het stuk van Bach en wist er twee maten op een bijzondere manier uit te lichten. Het sloeg bij mij in als een bom. Dat moment kan ik me nog heel precies herinneren.’
Tijdens de coronacrisis was livemuziek lange tijd niet mogelijk. ‘Er waren mensen die thuis in stilte genoten van hun favoriete muziek. Weer anderen hebben het samen beleven van de muziek enorm gemist. Daar wil ik het volgende week graag met de zaal over hebben. Voor ons uitvoerders was het moeilijk. Na een gestreamd optreden word je geconfronteerd met een oorverdovende stilte. Ook dat levert emoties op, maar bepaald geen positieve.’
De lezing 'De klank van emoties in muziek' is op 8 februari in de Vrijhof en begint om 19.30 uur. Aanmelden is verplicht.
