Noordam, werkzaam bij het Leids Universitair Medisch Centrum, onderzoekt met zijn team ‘slaap in de gezondheidscontext’, dus niet zozeer de duizend-en-één mogelijke redenen voor een slechte nacht. Na een overzichtelijke autopsie van de menselijke nachtrust zoomde hij in op de verschillende ‘slaapdomeinen’; timing, duur, fragmentatie en diepte. ‘Zodra je in slaap komt, begin je met diepe slaap, waarin je ‘ver weg’ bent. Daarna volgt een cyclus van lichtere slaapfases die uitmonden in het wakker worden.’ Aan de hand van een hypnogram toonde Noordam de gelaagdheid van onze slaap. ‘Iedereen doorloopt min of meer eenzelfde ritme, sommige mensen zijn binnen vijf minuten in dromenland, maar kunnen vaker wakker worden dan iemand die weer langer nodig heeft om in slaap te komen.’
Gifspons
Door slaap in epidemiologische context te zien, wordt het een ‘aanknopingspunt om gezond te blijven’, stelde Noordam. Echter, slaap wordt vaak vergeten, hoewel het volgens de spreker net zo belangrijk is als eten en drinken. Hoe onze multidimensionale slaap en uiteenlopende ziektebeelden precies hand in hand gaan, probeert Noordam met zijn collega’s te achterhalen door observatie van slaap als evolutionair oerrecept, begeleider van het ouder worden en als genetische voorbestemming. ‘Ieder dier slaapt, zelfs kwallen. Het heeft dus een fundamentele rol in ons bestaan.’ Deze fundamentele rol schrijft Noordam toe aan het vermogen van slaap ‘te repareren wat we overdag kapot maken’. Toxines die tijdens biologische activiteit vrijkomen of actief toenemen, worden tijdens onze slaap weggespoeld. Gebrek aan ‘spoelen’ maakt van het lichaam dus een soort gifspons.
Naast evolutionaire opfrisser fungeert slaap ook als verjongingskuur. Met het begrip ‘accelerated aging’ onderschreef Noordam het verschil tussen chronologische leeftijd en biologische leeftijd: hoe oud iemand eruitziet, wordt niet alleen bepaald door de daadwerkelijke leeftijd, ook sterk door (het gebrek aan) slaap. ‘Slechte slaap veroudert!’ Maar die invloed gaat volgens Noordam beide kanten op. ‘Kinderen slapen langer en dieper, studenten doen wat ze willen en ouderen slapen korter en gefragmenteerder.’ Ouderdom gaat nu eenmaal gepaard met een kortere nachtrust, maar door vroegtijdig goed te slapen kunnen die paar rimpels wel uitgesteld worden, legde Noordam uit.
Geen nachtdieren
Zijn dia’s toonden de aanbevolen slaaplengtes van de Amerikaanse sleep foundation; een kleine geruststelling. Máár, in een grootschalig onderzoek genaamd ‘How the Dutch Sleep’, bleek toch dat de meesten van ons onder de norm liggen. Hoe kan dat? ‘We doen niet meer waarvoor we gemaakt zijn’, is de verklaring van Noordam. Een door oermensen onder vuur genomen mammoet moest illustreren dat we al sinds mensenheugenis dagactief zijn. ‘We zijn geen nachtdieren, zoals onze 24/7 maatschappij wel van ons verwacht.’
En daar gaat het volgens Noordam mis: we negeren ons natuurlijk ingeslepen ritme met nachtdiensten, technofeesten en doorhalers. ‘En als we dan toch gaan liggen, turen we vaak nog even in dat schermpje.’ Dat schermpje geeft licht, en licht draait de melatoninekraan dicht (het hormoon dat slaap stimuleert), legde Noordam uit. De honger naar een calorierijke mammoet is in ieder geval gebleven, want wie slecht slaapt krijgt meer trek in vet en zoet eten.
Zo komt overgewicht en slechte slaap ook weer samen. En dat is slechts één van de relaties die slaap met ziektes kent: hart- en vaatproblemen, tumoren, depressie, alzheimer, stress, immunogene afwijkingen: allemaal gaan ze met slaap naar bed. ‘Het zijn indirecte gevolgen van onze altijd-aan maatschappij, waarin sommige beroepen noodgedwongen verkeren, denk aan IC-artsen en politieagenten. Ook studenten kunnen er wat van.’ Plottwist: ook té lang slapen is volgens Noordam ongezond.
Ritme
Misschien zag hij de verschrokken gezichten in het publiek, misschien was het gepland: zijn laatste onderwerp was de invloed van genen op onze slaapgewoontes. ‘De kwaliteit en duur van onze slaap ligt voor groot deel versleuteld in ons DNA. Het zou kunnen verklaren waarom je collega prima werkt op vijf uur slaap en jij eerst drie bakken koffie nodig hebt. Van nature korte slapers lopen dezelfde gezondheidsrisico’s als lange slapers wanneer zij hun interne klok negeren. Daarom mijn beste advies voor goede slaap: luister naar úw ritme’, aldus Noordam.
