Hoe kwam je op het idee voor deze podcast?
‘Ik speelde al best lang met het idee om een podcast te maken voor U-Today. Het is een mooi medium en sinds ik hier werk heeft dit onderwerp, de geschiedenis van dit landgoed, mijn aandacht gegrepen… Een NSB’er als eigenaar, die tijdens de Tweede Wereldoorlog onderdak zou hebben geboden op het landgoed aan joden. Het waren interessante, maar ook vage verhalen, waarbij het me opviel hoe weinig bronnen beschikbaar waren. Hier zit een verhaal in, dacht ik. Een zoektocht.’
Wie is de hoofdpersoon van dit verhaal?
‘Het draait om Gerrit Albertus Lasonder, een grootgrondbezitter die Landgoed Drienerlo verpachtte aan boeren. Daarnaast was hij onder andere onderwijswethouder in Enschede, dus zeker een notabele. Opvallend is dat hij voor de Tweede Wereldoorlog een angst ontwikkelde voor het communisme – en waarschijnlijk daardoor ook lid werd van de NSB in 1941. Tegelijkertijd moet hij hebben geweten dat er joden ondergedoken zaten bij de boeren aan wie hij de grond verpachtte. Alle bronnen wijzen daarop.’
'Als je het op de weegschaal van de geschiedenis legt, komen de keuzes van Lasonder in een grijs gebied uit'
Eigenlijk een schaap in wolfskleren, deze Lansonder? Kun je na het maken van deze podcast concluderen of hij goed of fout was?
‘Het was zeker een controversieel figuur. Hij sloot zich betrekkelijk laat aan bij de NSB en ontving ook de kopstukken bij hem thuis, zelfs Mussert en Van Geelkerken. Het werd me duidelijk dat hij erg beschermd werd opgevoed, een moederskindje. Aannemelijker is dat hij uit angst of opportunisme is meegezogen door de tijdsgeest en de kringen om hem heen. Tegenover de nazisympathieën wordt duidelijk dat hij geen fanatiek antisemiet was. Dat benadrukten alle vijf experts die ik sprak.
Lasonder was zeker geen held en de podcast is allesbehalve een eerbetoon. Ik heb tijdens de zoektocht zeker geen sympathie voor de man ontwikkeld, maar wel meer begrip gekregen. Een belangrijk besef is dat de geschiedenis niet zo zwart-wit is als vaak geschreven wordt. Zeker na de oorlog werd er in uitersten gedacht, je was goed of fout. Als je het op de weegschaal van de geschiedenis legt, komen de keuzes van Lasonder in een grijs gebied uit. En juist zulke grijstinten moet je tonen.’
Waar leidde je zoektocht je heen?
‘Ik heb vijf mensen gesproken, voornamelijk historici. Om het verhaal tot leven te laten komen, ging ik langs bepalende plekken. Waar nu de carillontoren staat had Lasonder vroeger zijn theehuisje. Ik sprak iemand anders bij Boerderij Bosch. Dat is nu het thuishonk van de personeelsvereniging, maar het kan goed zijn geweest dat hier joden ondergedoken zaten. Daarnaast kon ik dankbaar gebruikmaken van de studiofaciliteiten in de Spiegel. Ook ben ik van de campus afgegaan, onder andere naar het depot van de Museumfabriek, waar het 255-delige servies van Lasonder staat. En naar zijn – vervallen – graf op het Boerenkerkhof.’
'Hoe je het ook wendt of keert, de keuzes van Lasonder zijn bepalend geweest voor de universiteit die er vandaag de dag staat'
Wat kunnen mensen van deze podcast verwachten?
‘Het is geen ellenlange podcastserie die je urenlang moet afdraaien. Ik zie het eerder als een behapbare podcast over de prille geschiedenis van deze universiteit. Dat heb ik geprobeerd te vangen in drie afleveringen van elk ongeveer twintig minuten, waarvan de eerste donderdag verschijnt, op de dag van de dodenherdenking. Dit is namelijk een van de vele verhalen die een oorlog voortbrengt. De eerste aflevering gaat over de tijd van voor de oorlog, tot aan de dood van Lasonder eind 1944. De tweede aflevering gaat over hoe het landgoed geconfisqueerd is van zijn weduwe Anna Bauer-Lasonder en in handen kwam van de Gemeente Enschede. De derde aflevering gaat over de stedenstrijd om de vestiging van een nieuwe technische hogeschool, een strijd die uiteindelijk door Enschede gewonnen werd.’
Kwam je voor verrassingen te staan, of zijn er vragen onbeantwoord gebleven?
‘Er waren de nodige bijzonderheden. Vlak na de oorlog waren er plannen om een businessuniversiteit op het landgoed te vestigen, wat tegenwoordig de Nyenrode Business Universiteit is. Bijzonder was ook de Twentse lobby om hier de THT te vestigen, mede vanuit de textielindustrie. Daar zijn veel bronnen over beschikbaar. Maar het grote mysterie blijft de vraag in hoeverre Lasonder heeft bijgedragen aan het onderduiken van joden. Kneep hij slechts een oogje toe, of had hij een actievere rol? Helaas zijn er bar weinig bronnen, dus het zou zeker interessant zijn als hier nog wetenschappelijk onderzoek naar komt.
Hoe je het ook wendt of keert, de keuzes van Lasonder zijn bepalend geweest voor de universiteit die er vandaag de dag staat. Die waren de opmaat voor het campusexperiment dat zich ontvouwde. Misschien was ook zonder het landgoed van Lasonder wel een universiteit naar Twente gekomen. Maar de uitgestrekte groene omgeving van landgoed Drienerlo maakt deze campus uniek in Nederland. Zijn weduwe had ooit gezegd dat hij een onderwijsbestemming zeker zag zitten, gezien zijn achtergrond als onderwijswethouder. Had hij de UT van vandaag de dag gezien, dan had hij daar zeker mee kunnen leven.’
De eerste aflevering van 'Landgoed Drienerlo' verschijnt op donderdag 4 mei op verschillende podcastplatforms.
