Aan het eigenlijke onderwerp, de Rijksbegroting, maakte de Tweede Kamer dinsdagavond maar weinig woorden vuil. Een debat was het ook niet echt, want veel nieuwe Kamerleden hielden hun ‘maiden speech’, hun eerste toespraak. Het is traditie dat ze dan niet onderbroken worden met lastige vragen van hun collega’s.
Op een paar concretere onderwerpen na – moet de basisbeurs omhoog? – bleef het bij grote lijnen, tipjes van de sluier en enige nuance. Donderdag, wanneer minister Dijkgraaf reageert, zal dat vermoedelijk anders zijn.
Karikaturen
Opvallend was vooral dat NSC en VVD hun eerdere standpunten enigszins nuanceerden. Voormalig columnist en microbioloog Rosanne Hertzberger voerde namens NSC het woord. Ze zei: 'Uiteraard willen wij niet alle buitenlandse studenten weg hebben of alle opleidingen heel fundamentalistisch in het Nederlands maken. Dat soort karikaturen zijn echt onzin.'
Wel herhaalde ze dat haar partij de grote instroom van buitenlandse studenten en de verengelsing van het hoger onderwijs een probleem vindt. In principe zou het bacheloronderwijs Nederlandstalig moeten zijn, maar voor bepaalde beroepen of voor bepaalde regio’s zou je uitzonderingen kunnen maken.
Ook de VVD was minder hard dan in verkiezingstijd. De partij wilde eigenlijk alle bachelors Nederlandstalig maken, met een uitzondering voor de technische universiteiten. Daar zei Tweede Kamerlid Claire Martens-America nu niets over. In verband met de komst van buitenlandse studenten noemde ze wel het tekort aan studentenwoningen en 'de hoge kosten voor de Nederlandse samenleving', maar over Nederlandstalige bachelors ging het niet.
Haar oplossing: de minister moet vaart maken met de mogelijkheden voor een numerus fixus waarmee de instellingen hun instroom kunnen beperken. Tegen Jan Paternotte van D66 zei ze later in het debat dat de VVD niet ‘top-down’ zou willen bepalen welke opleidingen een numerus fixus moeten hanteren. 'Volgens mij zijn onderwijsinstellingen daar zelf ontzettend goed toe in staat.' Als voorbeeld noemde ze de Brainportregio rond Eindhoven. 'Ik ben het geheel eens met de heer Paternotte dat als we zeggen dat daar alles in het Nederlands moet, we grote tekorten hebben op de arbeidsmarkt.'
Historische blunder
Want Paternotte hield een vurig pleidooi vóór internationalisering. 'Er is schaarste, dus er is meer sturing nodig, maar laten we nou niet de historische blunder maken om bijna alle bachelors in het Nederlands te doen. Er staat veel op het spel als we nu niet de goede keuzes maken.' Hij verwees naar de tekorten op de arbeidsmarkt waar Denemarken mee te kampen kreeg, 'nadat zij in 2018 de deur dichtdeden voor internationale studenten'.
Ook Luc Stultiens (GroenLinks-PvdA) vroeg aandacht voor de positieve kant van internationalisering. Met enig plezier citeerde hij een oude column van Rosanne Hertzberger waarin ze schreef: 'Er is geen grotere verrijking dan in de collegebanken de rest van de wereld te ontmoeten. Dat je leert hoe klein je bent, hoe beperkt je blik is.'
Antisemitisme
Natuurlijk kwamen er meer onderwerpen ter sprake. SGP, ChristenUnie, BBB en PVV vroegen aandacht voor antisemitisme. 'Ondertussen voelen Joodse studenten zich niet meer veilig aan onze universiteiten en blijft keihard optreden tegen haatzaaiers achterwege', stelde bijvoorbeeld PVV-Kamerlid Patrick van der Hoeff.
Ook de basisbeurs kwam ter sprake. Die is dit studiejaar verhoogd voor uitwonende studenten. D66 en SP stellen voor om die verhoging minstens één jaar te verlengen. 'Ik verwacht brede steun', zei Paternotte, 'want een grote meerderheid van deze Kamer heeft zich sinds de invoering van de basisbeurs uitgesproken voor het verhogen van de basisbeurs.'
Wetenschap
Over het wetenschapsbeleid werd relatief weinig gezegd, al vroeg Stultiens zijn collega’s wel om de wetenschap serieus te nemen. 'De aarde is niet plat, klimaatverandering is geen mening; en long covid zit niet tussen je oren, weet ik uit mijn eigen omgeving.'
Hertzberger stipte het lot van Nobelprijswinnaar Katalin Karikó aan, die nooit financiering voor haar onderzoek kreeg en ondanks het Amerikaanse wetenschapsbeleid de Nobelprijs won. Hoe zou het haar in Nederland zijn vergaan, vroeg het NSC-Kamerlid zich af. 'Zijn wij wél in staat om deze mensen de tijd en de ruimte te bieden om te knutselen, hun nieuwsgierigheid te volgen, te vallen en op te staan? Het antwoord is: waarschijnlijk niet.'
En Christine Teunissen (Partij voor de Dieren) hekelde de invloed van het bedrijfsleven op wetenschap en onderwijs. 'Nog steeds bestaan er innige banden tussen fossiele industrie, wetenschap en onderwijs', zei ze. 'Zo financiert Shell mede acht universitaire leerstoelen. Tata Steel financiert een leerstoel. In Wageningen worden bijzonder hoogleraren gesponsord door zuivelbedrijven om te onderzoeken hoe koeien nog meer melk kunnen produceren, zich blindstarend op commerciële voordelen.'
Vervolg
Donderdag antwoordt demissionair minister Robbert Dijkgraaf op de vragen en opmerkingen van de Tweede Kamer. Daarna zullen de Kamerleden hun eigen voorstellen indienen.
Het begrotingsjaar zelf is al begonnen en het kabinet is demissionair. Er lopen gesprekken over de vorming van een nieuw kabinet. Grote wijzigingen worden daarom niet verwacht. Althans, niet als ze geld kosten.
