‘Dit is zo’n debat waarin je bijna niet zwart-wit met een ja of nee kunt antwoorden’, zei Tweede Kamerlid Sandra Beckerman gisteren in de Tweede Kamer. En dat was inderdaad de toon: bijna alle leden zochten naar nuance.
Het ging over een wetsvoorstel dat het wettelijk mogelijk maakt om met ‘leeruitkomsten’ te werken. Het idee: sommige kennis kun je misschien in de praktijk aantonen, in plaats van in een toets. Ook kun je sommige vakken allicht overslaan, als je werkervaring hebt.
Praktijk
Het is vooral van belang voor deeltijdopleidingen en leer-werkopleidingen (duale trajecten), maar van de minister mogen sommige voltijdsopleidingen er ook mee aan de slag, zolang ze een ‘substantiële praktijkcomponent’ hebben.
‘Het is waarschijnlijk erg lastig om een opleiding tot theoretisch natuurkundige op die manier vorm te geven’, zei minister Dijkgraaf. ‘Maar als we kijken naar de zorg en het onderwijs, dan zien we daar heel veel mogelijkheden.’
Iedereen kon zich wel iets bij de voordelen voorstellen. Harmen Krul (CDA) bijvoorbeeld toonde zich groot voorstander. ‘Midden in de samenleving leer je veel meer vaardigheden dan wat het onderwijs alleen kan meegeven’, zei hij. Krul heeft zelfs een amendement ingediend om dit mogelijk te maken voor het hele hoger onderwijs, dus inclusief meer theoretische opleidingen.
Kwaliteit
Hij was zeker niet als enige enthousiast, maar toch hadden verschillende Kamerleden vragen en bedenkingen. Claire Martens-America (VVD): ‘Het wegstrepen van vakken tegen praktijkervaring is essentieel om dit überhaupt te laten slagen, maar dat betekent ook dat we goed moeten nadenken over wat we wegstrepen en hoe we dat doen.’
Met andere woorden, blijft de kwaliteit wel overeind? Dijkgraaf meende van wel. Er verandert eigenlijk niet zoveel, suste hij. Opleidingscommissies moeten nog steeds bedenken hoe het curriculum in elkaar zit en we hebben ook nog altijd de Onderwijsinspectie en kwaliteitskeurmeester NVAO.
Vaag
Toch bleef het voor de Kamerleden ingewikkeld. Luc Stultiens (GroenLinks-PvdA) stelde de fundamentele vraag wat een ‘leeruitkomst’ eigenlijk is: ‘Waar hebben we het nou precies over? Het is namelijk best een vaag begrip.’
Dat begreep Dijkgraaf wel. ‘Als ik één ding anders had willen doen’, verzuchtte hij, ‘dan had ik het woord ‘leeruitkomst’ vervangen voor iets anders, want het is toch wel een beetje verwarrend.’
Ter verheldering sprak hij over een vak ‘projectmatig werken’. Misschien kan een student daarbij eigen ervaringen inbrengen, die hij bijvoorbeeld in het vrijwilligerswerk heeft opgedaan. Of neem een vak over verandermanagement. ‘Daar kan je tentamen over doen middels een boek, maar je kan het ook gewoon in de praktijk gaan uitvoeren, en dat moet dan ook tellen.’
Ten tweede kunnen sommige zij-instromers misschien vakken wegstrepen, als hun opleiding akkoord gaat. Dijkgraaf noemde als voorbeeld iemand die twintig jaar lang bij een bank heeft gewerkt en nu docent wil worden. Sommige ervaringen ‘kunnen dan inderdaad weggestreept worden tegen de bestaande eisen’.
Ongewenste effecten
In het algemeen hoopten de Kamerleden dat de wet straks geen ongewenste effecten heeft. Rosanne Hertzberger (NSC) maakte zich zorgen over de net geslaagde havist, die voor de pabo of verpleegkunde kiest. Die wordt misschien wel verleid om direct te gaan werken en dan via leeruitkomsten een diploma te behalen. ‘Er wordt namelijk zo hard aan die mensen getrokken. Dat zien we nu al.’ En is dat dan de bedoeling?
Dijkgraaf zag het niet zo somber in. Er zijn nu al deeltijdopleidingen en duale opleidingen, dus werken en leren kan allang. En het systeem bewijst zich al: momenteel zijn er volgens de minister zo’n 25 duizend leraren en verpleegkundigen die versneld worden ‘klaargestoomd voor de arbeidsmarkt’. Dat gebeurt nu al bijna tien jaar in een experiment, straks staat het dan in de wet.
Mantelzorgers
Hij zei ook eerlijk wat het wetsvoorstel niet kon bereiken. Sommige Kamerleden dachten bijvoorbeeld dat het mantelzorgers zou helpen om makkelijker door hun opleiding te komen. Maar Dijkgraaf wilde de verwachtingen temperen. ‘Ik denk dat het belangrijk is om te benadrukken dat dit wetsvoorstel niet specifiek bedoeld is voor mantelzorgers.’
De verwarring zit hem misschien in de flexibiliteit die het wetsvoorstel mogelijk maakt. Je kunt immers vakken overslaan, als het zo uitkomt. En natuurlijk kan dat mantelzorgers wel een beetje helpen, maar daar gaat het wetsvoorstel eigenlijk niet over. Er loopt ook een experiment met ‘flexstuderen’, waarbij studenten hun eigen tempo kunnen kiezen en per studiepunt kunnen betalen. Daar zullen mantelzorgers meer aan hebben, verwachtte Dijkgraaf.
Zo kwamen meer problemen langs. Hoe zit het met de werkdruk van docenten, die toch al hoog is? Dijkgraaf: ‘Wat precies de gevolgen zijn, is moeilijk in te schatten. Daar zal ik eerlijk over zijn.’ Maar de ontwikkeling van nieuw onderwijs kost natuurlijk tijd en aandacht, erkende hij: ‘Inderdaad, je moet op een andere manier werken.’ Daarna zal het zich normaliseren, verwacht hij.
Wetenschappelijk onderwijs
Met deze ‘leeruitkomsten’ is wel in het hbo geëxperimenteerd, maar niet in het wetenschappelijk onderwijs. Ook dat maakte sommige Kamerleden huiverig. Kun je het dan zomaar doortrekken? Misschien niet naar alle opleidingen, overwoog de minister, maar er zijn bijvoorbeeld ook lerarenopleidingen aan de universiteiten en er is ook een academische pabo. Zo verschillend is dat nu ook weer niet.
Maar hij gaf toe dat hij als het ware het ijs opging. ‘Dan zult u waarschijnlijk vragen hoe dik het ijs dan is. Nou, het ijs waarbij we die experimenten hebben gedaan in duale en deeltijdopleidingen, heeft bijna tien jaar kunnen groeien. Dus ik voel dat ik daar heel erg stevig op sta.’
Het grootste twistpunt in de Kamer leek te zijn: hoe snel kunnen we dit systeem uitbreiden, als andere opleidingen, met een minder groot praktijkdeel, er ook belangstelling voor hebben? Het CDA wilde dat zo snel mogelijk, terwijl de meeste andere partijen dat niet wilden overhaasten.
Stemmen
Dinsdag stemt de Tweede Kamer over het wetsvoorstel. Het onderwerp is niet controversieel verklaard in de aanloop naar een nieuw kabinet. Een meerderheid, inclusief de PVV, lijkt voorstander.
Aan het experiment met ‘leeruitkomsten’ deden 21 hogescholen mee. Bij zo’n vierhonderd duale- en deeltijdopleidingen mochten studenten in overleg bepalen hoe ze sommige ‘leeruitkomsten’ behaalden.
Hogescholen willen er graag mee door, bleek uit een tussenevaluatie in 2021. Toch moest er nog veel gebeuren om het systeem tot een succes te maken. Het was niet overal gelukt om het lesprogramma, de roosters, de begeleiding, de toetsing en de administratie goed aan te passen. Ook hadden veel docenten moeite met ‘de overstap naar een rol als studiebegeleider’.
