De overheid wil gevoelige kennis van universiteiten en hogescholen beter beschermen. Dat betekent dat studenten en medewerkers van sommige studies of vakgebieden doorgelicht moeten worden. Gaan ze informatie stelen? Dan moet je ze weren.
De veiligheidscheck zal uitgevoerd worden door Justis, een dienst van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Maar het hoger onderwijs zal er zelf ook werk aan hebben, zei minister van Onderwijs Eppo Bruins donderdag in debat met de Tweede Kamer.
Dat laatste geldt vooral voor de technische universiteiten. Bruins: ‘Ik stel me zo voor dat de TU Delft meer sensitieve technologie heeft dan het Meertens Instituut’, aldus Bruins. Bij het Meertens wordt onderzoek gedaan naar taal en cultuur.
‘Max tienduizend’
Het aantal te screenen mensen neemt toe. Eerst waren het er een ‘paar duizend’, nu schat de minister in dat ‘maximaal tienduizend’ wetenschappers en studenten jaarlijks door de molen moeten.
Het gaat om nieuwe medewerkers of aspirant-masterstudenten die voor hun werk of studie aan een universiteit toegang nodig hebben tot gevoelige kennis, die bijvoorbeeld militair interessant is. Wat allemaal ‘gevoelig’ is moet de minister nog vastleggen.
Extra werk
De lijst met ‘sensitieve kennis’ moeten de universiteiten zelf actueel houden. Ook moeten ze ervoor zorgen dat de juiste sollicitanten en aspirant-studenten door de screening van Justis gaan.
Vooral aan de technische universiteiten zal dat extra werk kosten, waarschuwde Bruins. De Kamer vroeg hem of universiteiten dan ook extra budget krijgen. Maar nee: ‘Ik heb geen extra geld’, antwoordde Bruins. ‘Dat is inderdaad een treurige mededeling.’
Russen en Chinezen
Dat het er meer gescreend moet worden dan verwacht komt door een advies van de landsadvocaat. Die raadt de minister aan om geen onderscheid te maken tussen Europeanen en niet-Europeanen. Bruins neemt dat advies ter harte. Dus moeten zelfs Nederlanders die sensitieve technologieën willen bestuderen straks gescreend worden.
Coalitiepartij PVV stribbelde donderdag nog even tegen: zorgt het discriminatieverbod er straks voor dat we geen Chinese studenten kunnen weren? Maar de overheid kan wel degelijk onderscheid maken, bijvoorbeeld op basis van het ‘dreigingsbeeld’ van de veiligheidsdiensten. ‘Daarin staan Rusland en Iran, maar ook China’, zei Bruins. Bij studenten of promovendi uit die landen moet Justis straks extra opletten.
Internationale studenten
Kunnen universiteiten deze taak wel aan? Verschillende partijen vroegen naar de uitvoerbaarheid van de plannen. De minister probeerde hun zorgen te nuanceren: het kabinet wil het aantal buitenlandse studenten terugdringen. Dat scheelt een hoop screenings, aldus Bruins. ‘Dat is geen leuke grap, maar voor enige lucht in het debat dacht ik: het is wel waar!’
Dat laatste valt overigens nog te bezien: de wet waarmee Bruins de toestroom van buitenlandse studenten wil inperken gaat alleen over bachelorstudenten, terwijl de aankomende screeningswet alleen masterstudenten treft (naast werknemers).
Geen geld
Ook de universiteiten maken zich zorgen over de uitvoerbaarheid en de kosten van de screening. ‘Het is bespottelijk dat het kabinet er geen financiering voor geeft’, zegt een woordvoerder van de universiteitenkoepel.
Krijgen instellingen straks enorme stapels aanvragen te verwerken, waardoor sollicitatieprocedures langer duren? UNL vreest dat sollicitanten straks vaker kiezen voor een land zonder screening. Maar volgens Bruins zijn ook andere EU-landen druk bezig met veiligheidsmaatregelen.
Het wetsvoorstel moet binnen een paar maanden af zijn. Eerder verwachtte het ministerie dat de wet in 2028 effectief zou worden, maar Bruins hoopt nu dat Justis al ‘medio 2027’ met de eerste veiligheidschecks begint.
