In het centrum van Enschede herinnert weinig aan de pandemie. De zon schijnt en het Van Heekplein is goed gevuld met winkelend publiek. Er staat een lange rij voor de Primark, een straatmuzikant speelt op zijn saxofoon en verderop prijst een marktkoopman luidkeels zijn waren aan. Hij richt zich tot een groepje oosterburen. ‘Sie sind Deutsch? Zwei für einen Euro!’
Tussen het alledaagse marktgedruis doet een langgerekte blauwe Mercedes-bus enigszins vervreemdend aan. ‘Nou, dit is ’m dan’, wijst Jan-Willem van ’t Klooster, managing director van het BMS Lab. ‘Research on the road’, prijkt op de zijkant van de bus. Dit is het mobiele testlab van de UT, alias de ExperiVan. Van ’t Klooster was vandaag al vroeg uit de veren om alles te installeren. ‘Ik moest nog wat dingen afstemmen met de marktmeester. Hij vroeg: wat gaan jullie verkopen? Blijkbaar is het concept van de ExperiVan nog niet bij iedereen doorgedrongen.’
Vaccinatiebereidheid
Want van verkopen is geen sprake. De ExperiVan staat vandaag op het Van Heekplein om een onderzoek uit te voeren, naar vaccinatiebereidheid om precies te zijn. ‘We willen te weten komen hoe mensen kijken naar berichten over de coronavaccinaties’, legt Van ’t Klooster uit. ‘In onze ExperiVan laten we verschillende berichten aan mensen zien. Simpel gezegd, willen we onderzoeken welke boodschap welk effect heeft.’
Soms is de toon van deze berichten neutraal, dan weer overtuigend en positief, vervolgt de directeur van het BMS Lab. Ook zijn de berichten afkomstig van verschillende bronnen. ‘Daar zit een theorie uit de psychologie achter, die stelt dat ons gedrag wordt bepaald door drie psychologische behoeften: autonomie, competentie en verbondenheid. Al deze behoeftes komen in onze test naar voren. Neem verbondenheid. Wie geloven mensen eerder als het gaat om vaccinatie-informatie? De huisarts, de overheid of een kennis?’
Het doel is om zoveel mogelijk verschillende groepen te bereiken op het Van Heekplein, vertelt Van ‘t Klooster. ‘We zijn met name geïnteresseerd in mensen die geen vaccinatie willen, of die nog twijfelen. In Nederland kiezen we tot nu toe voor een vrij neutrale vaccinatiecampagne waarbij de eigen keuze centraal staat. De vraag is welke invloed dit heeft op de twijfelaars. Op het Van Heekplein hopen we deze groep te vinden. Hier is een grote diversiteit aan mensen. Heel anders dan op de campus, waar je voornamelijk hoogopgeleide proefpersonen vindt. Op de markt komt iedereen.’
‘Met dit mobiele lab willen we uit onze ivoren toren stappen als wetenschappers'
In het lab
‘Zullen we het eens proberen?’, vraagt Van ’t Klooster. Hij opent de deur van de ExperiVan, waar twee studentassistenten druk bezig zijn om de apparatuur klaar te zetten. ‘De ExperiVan is ingericht voor research on the road en van alle gemakken voorzien. Net als op de campus kunnen we in de bus een vaste lab-opstelling creëren, met voor ieder proefpersoon dezelfde omstandigheden. Dat maakt het onderzoek herhaalbaar en de opgehaalde data vergelijkbaar.’
Voor het onderzoek naar vaccinatiebereidheid is de bus voorzien van twee objectieve meetmethoden, vertelt Van ‘t Klooster. ‘Een sensor voor gezichtsuitdrukkingen registreert hoe de deelnemer reageert op het campagnemateriaal. De vraag is dan welke gezichtsuitdrukking de proefpersoon laat zien. Ook volgt een zogenaamde ‘eye-tracker’ of de deelnemer wel of niet alles leest en de bron checkt. We willen namelijk weten of de boodschap overkomt. Het grote voordeel van deze objectieve sensoren is dat je geen honderden proefpersonen nodig hebt, zoals met vragenlijsten. Als we vandaag en morgen zo’n 25 man kunnen testen, dan ben ik tevreden.’
Inmiddels is alles in gereedheid gebracht door de student-assistent. ‘Wilt u nog even een consent form ondertekenen?’ De laptop wordt klaargezet. ‘Gaat u maar zitten. Kunt u iets meer naar voren komen? Ja, zo. Nog een beetje. Perfect! Nu staat uw hoofd goed. Wilt u nu met uw ogen de punten volgen op het scherm?’
In beeld verschijnen verschillende tweets. De proefpersoon mag ze beoordelen op betrouwbaarheid en waarde. Te beginnen met een tweet van het RIVM over de effectiviteit van het vaccinatieprogramma. Vervolgens benadrukt huisartsenpraktijk Willems het belang voor anderen. Zelfs een tweet van EO-presentator Andries Knevel komt voorbij. En tot slot ene @xxEmma_94.
Ivoren toren
Buiten is Van ‘t Klooster in gesprek geraakt met een man op een scootmobiel. De man draagt een FC Twente-shirt. ‘Wat doo-j doar’, vraagt hij nieuwsgierig. ‘We zijn bezig met een onderzoek naar vaccinatiebereidheid, antwoordt Van ‘t Klooster. ‘Oh, ik ben al twee keer gevaccineerd’, reageert de scootmobilist. ‘Dan kunt u helaas niet meedoen. Maar misschien weet u nog een bekende die twijfelt over vaccinatie?’
De meeste mensen reageren nieuwsgierig op de ExperiVan, weet Van ‘t Klooster. ‘Dat komt goed uit, want we proberen met dit mobiele lab uit onze ivoren toren te stappen als wetenschappers. Het past in mijn optiek ook precies bij de visie van de UT, Shaping 2030, dat we als universiteit maatschappelijk relevant onderzoek willen doen. Met onze bus stonden we al een paar keer eerder in Enschede en ik merk dat mensen inmiddels de naam van de faculteit BMS herkennen.’ Af en toe zijn er ook negatieve reacties, zeker nu het over vaccins gaat. ‘Sommige mensen zien de universiteit aan voor de overheid en willen daarom niets met ons te maken hebben. Maar de universiteit is zeker niet de overheid en ontleent haar bestaansrecht aan onafhankelijk onderzoek.’
Citizen science
De ExperiVan hoort bij het BMS Lab, waarover Van ’t Klooster de scepter zwaait. Op de tweede verdieping van de Cubicus is zo'n 400 vierkante meter vrijgemaakt voor onderzoekers en studenten om te experimenteren en mobiele apparatuur te huren. Het BMS Lab helpt bij het opzetten en uitvoeren van de experimenten.
Sinds twee jaar zit ook de ExperiVan in het arsenaal. Bij een autodealer in Twente werd een volledig gestripte bus besteld. In de daaropvolgende zomer leende Van ’t Klooster een camper en ging hiermee met zijn vrouw op vakantie, om te ontdekken hoe je deze het handigst bepakt. Na de vakantie bracht hij de UT-bus naar een bedrijf dat ME-voertuigen van de politie ombouwt. Als kers op de taart bedacht een secretaresse de winnende naam: de ExperiVan.
‘Goed dat de universiteit naar het centrum van Enschede komt’
In de afgelopen twee jaar kwam het mobiele lab al verschillende keren in actie, bijvoorbeeld bij een onderzoek naar zoönosen: ziektes die overspringen van dier naar mens. ‘Toen stonden we aan de andere kant van het Van Heekplein’, zegt universitair docent Nienke Beerlage-de Jong die het onderzoek leidde. Ze is vanuit de vakgroep HTSR (Health Technology and Services Research) ook betrokken bij het onderzoek naar de vaccinatiebereidheid, dat geleid wordt door UT-hoogleraar Vera Araujo-Soares.
‘De faculteit BMS stelde een fonds beschikbaar voor Covid-19 gerelateerd onderzoek’, vertelt Beerlage-de Jong. ‘Ons voorstel voor een studie naar vaccinatiebereidheid kwam via een interne competitie als één van de winnaars uit de bus.’ Het ministerie van Volksgezondheid (VWS) is nieuwsgierig naar de uitkomsten van het onderzoek, weet de universitair docent. ‘Uiteindelijk gaan we de aanbevelingen ook delen met het ministerie. Zij willen de twijfelaars natuurlijk zo goed mogelijk informeren. Bovendien kunnen de lessen uit het onderzoek relevant zijn voor een volgende pandemie.’
Beerlage-de Jong is enthousiast over de ExperiVan. ‘Voor ons is het een fantastische manier om mensen te bereiken. Ik vind het een mooi voorbeeld van citizen science, waarbij burgers actief worden betrokken bij onderzoek. Toegankelijker dan dit wordt het niet.’
Proef op de som
Inmiddels zijn de studentassistenten in gesprek geraakt met een echtpaar uit Syrië. Terwijl vader plaatsneemt in de ExperiVan wacht moeder buiten met hun jonge dochtertje. Daarna worden de rollen omgedraaid. ‘Ik vond vooral de korte berichten goed’, zegt de vrouw na afloop. ‘Mijn Nederlands is nog niet zo goed en deze berichten kon ik begrijpen. Ook de tweets waarin werd gezegd dat je het niet alleen voor jezelf doet maar ook voor de ouderen, spraken mij aan.’
Ze willen zich uiteindelijk. beiden laten vaccineren. ‘Maar dankzij deze informatie heb ik er meer vertrouwen in’, zegt de moeder. ‘Je leest best veel op social media dat vaccinatie niet betrouwbaar zou zijn en dat je na een paar maanden alsnog corona kunt krijgen. Maar nu weet ik dat je in ieder geval minder klachten krijgt als je een vaccin neemt.’
‘Het is goed dat de universiteit naar het centrum van Enschede komt’, vervolgt ze. ‘Hier zijn veel verschillende culturen. Heel anders dan op de universiteit, denk ik. Vooral de berichten van de overheid en huisartsen vond ik goed. Bij de ‘gewone mensen’ weet ik niet waar ze hun ideeën vandaan halen.’
Terwijl de familie haar weg vervolgt, zoeken de studentassistenten en onderzoekers alweer naar een nieuw proefpersoon. Dat blijkt vandaag nog best lastig: het is een Duitse feestdag en het is zoeken naar Nederlanders tussen de Duitse dagjesmensen. De marktkoopman om de hoek maalt er niet om. Hij spreek zijn talen. ‘Jetzt ein Kilo für einen Euro!’
