In het novembernummer van UT Nieuws Magazine publiceerden we een foto van een rekenmachine uit 1950. Het apparaat maakt deel uit van de historische collectie van de faculteit EWI, beheerd door de Stichting Ampère. Maar van de ‘Ampères’ wist niemand hoe de rekenmachine eigenlijk werkt. Gelukkig kan oud-UT-medewerker Jan Entrop (83) tekst en uitleg geven. Naar aanleiding van de foto mailde hij eerst een uitgebreide gebruikersbeschrijving naar Stichting Ampère, vervolgens stond hij UT Nieuws te woord.
Het verbaast de 83-jarige Entrop niet dat weinigen meer weten hoe de Bell Punch uit 1950 werkt. ‘Er zijn misschien niet veel mensen meer in leven die er mee hebben gewerkt.’ Entrop gebruikte de Bell Punch in de jaren ’50 toen hij verzekeringspremies berekende voor een verzekeringsmaatschappij.
Op de THT werkte hij tussen 1966 en 1988 als wetenschappelijk medewerker. Voor het rekenwerk bestonden toen al nieuwere apparaten. ‘Het kan zijn dat ze bij de administratie in de Spiegel een Bell Punch hadden, maar dat weet ik niet zeker.’
541 maal 431
De Bell Punch was volgens Entrop vooral geschikt om mee te vermenigvuldigen. In principe werkte je op het apparaat van rechts naar links. Wilde je bijvoorbeeld 541 maal 431 berekenen, dan zette je drie vingers in de kolom helemaal rechts op de cijfers 4, 3 en 1. Die toetsen moest je eenmaal (de 1 uit 541) tegelijk indrukken. Vervolgens schuiven je vingers een kolom op naar links. Hier druk je de getallen vier keer in (de 4 van 541). Daarna gaan je vingers nog een kolom naar links en daar sla je de getallen vijf keer aan (de 5 uit 541). Voilà, in het display staat nu de uitkomst: 233171.
Entrop herinnert zich dat hij met gemak getallen van zes cijfers zo met elkaar vermenigvuldigde. Virtuozen konden volgens hem zelfs tien cijfers aan. ‘Iemand die goed kon rekenen, werkte met twee handen. Sommen met tien cijfers kwamen trouwens weinig voor. Daarvoor moest je echt in het wetenschappelijke werk zitten.’
Lezing over de Bell Punch
Entrop heeft de Stichting Ampère aangeboden binnenkort een lezing te komen geven over de werking van de historische rekenmachine. Volgens de oud-UT-medewerker mag de universiteit zich gelukkig prijzen met de Bell Punch. ‘Van dit type zullen er niet veel meer bestaan. Wees er zuinig op.’
