De subsidie voor het project komt van de NWO, dat samen met het Nederlandse astronomie-instituut ASTRON en IT-bedrijf IBM het project ‘DOME’ is gestart, met als ultiem doel de Square Kilometre Array (SKA), de grootste en meest gevoelige radiotelescoop ter wereld, te bouwen.
Grenzen van het universum
Volgens André Kokkeler, hoofdaanvrager van de subsidie, willen astronomen tot aan de grenzen van het universum planeten en sterrenformaties in beeld observeren, maar liggen er nog verschillende technische uitdagingen die de haalbaarheid in de weg staan. Vijf verschillende instituten mogen nu onderzoek doen naar hoe die vraagstukken opgelost kunnen worden. De UT richt zich op het enorme energieverbruik, één van de obstakels voor de bouw van de radiotelescoop.
De universiteit krijgt daarom een subsidie om een promovendus aan te stellen voor de duur van vier jaar, die onderzoekt hoe het energieverbruik van zo’n enorme telescoop terug te dringen is. ‘Dat kan op twee manieren, die beide te maken hebben met de nauwkeurigheid van de berekeningen,’ legt Kokkeler uit.
Ruis
In de radio-astronomie wordt aan de hand van radiosignalen berekend waar in het heelal zich wat bevindt, maar de informatie die het oplevert, zit vol ruis. ‘Die signalen zijn dus niet echt nauwkeurig. Toch maken we momenteel nog heel nauwkeurige berekeningen met die onnauwkeurige data. Je kunt je afvragen of dat nodig is.’
Daarom wordt in de eerste plaats onderzocht hoe veel energie bespaard kan worden als we meer fouten in de berekeningen toestaan. ‘Een andere manier is om delen van een berekening die niet belangrijk zijn voor de uitkomst, niet langer uit te voeren. Vergelijk het met de rekensom ‘1 gedeeld door 3’ op een rekenmachine. Als je van tevoren bepaalt dat je één cijfer achter de komma genoeg vindt, kost dat minder energie dan wanneer je het exact laat uitrekenen. We willen dus gaan bepalen hoe nauwkeurig we eigenlijk willen berekenen.’
Vervolgens moet gecontroleerd worden wat dat doet met de kwaliteit van de waarnemingen. ‘We willen niet dat we daardoor iets over het hoofd gaan zien,’ zegt Kokkeler. De enorme telescoop is immers bedoeld om veel scherpere beelden van het heelal te maken.
De UT verwacht het project in de loop van dit jaar op te kunnen starten. Het plan is om de telescoop uiteindelijk te bouwen in Zuid-Afrika en Australië.
