Erg lovend over de hedendaagse journalistiek was de derde spreker in de Week of Inspiration vanmiddag niet. Maar dat hadden zijn honderden toehoorders in De Waaier waarschijnlijk ook niet verwacht. Niet voor niets richtte de oud-columnist en vroegere hoofdredacteur van NRC Next twee jaar geleden De Correspondent op. Via dit journalistieke online-platform wil Wijnberg vooral de dieper liggende structuren en ontwikkelingen in de samenleving in beeld brengen. Ontwikkelingen die het nieuws niet halen, ‘maar die wel een dagelijks medicijn vormen tegen de waan van de dag, die onze samenleving verziekt.’
Uitzonderingen op de regel
In zijn inleiding ging Wijnberg uitvoerig in op de discrepantie tussen het werkelijke leven en het leven zoals dit naar voren komt uit de journalistieke berichtgeving. Als een van de oorzaken noemde hij de criteria waaraan nieuws moet voldoen. ‘Nieuws gaat altijd over de uitzonderingen op de regel. Niet over de normale, dagelijks gang van zaken. Als je naar het nieuws kijkt, leer je niet de regels kennen, maar alleen de uitzonderingen. En dan weet je dus hoe de wereld niet werkt.’
Een andere oorzaak voor deze tegenstrijdigheid is wat Wijnberg ‘het haakje’ noemt, de reden om een onderwerp in de publiciteit te brengen. Actualiteit is een van de belangrijkste daarvan. ‘Nieuws is wat vandaag is gebeurd. En dat betekent dat bijna nooit langlopende ontwikkelingen in het nieuws komen. Je ziet veel beelden van aanslagen, maar nooit van een bezetting. En klimaatverandering is ook zo’n onderwerp dat zelden in het nieuws komt.’
Financiële crisis
Een gevolg van dit gebrek aan aandacht voor langlopende ontwikkelingen is volgens Wijnberg dat de wereld is overvallen door de financiële crisis. ‘Een crisis, die zich al ver voordat de eerste bank omviel aandiende met kleine incidenten. Maar je moet al een ingewijde zijn om die te herkennen en als je ze herkent, dan moet je nog een hoofdredacteur kunnen overtuigen van de nieuwswaarde ervan.’
Daarentegen veroorzaakt de focus op actuele incidenten bij veel nieuwsconsumenten een wereldbeeld dat niet strookt met de werkelijkheid. Als voorbeeld noemde Wijnberg het overheidheidsbeleid. Hoewel de overheid volgens de spreker de belangrijkste initiator van technologische innovaties is, krijgt de nieuwsconsument door de concentratie van de media op falend beleid juist een beeld van een blunderende overheid.
Terreuraanslagen
Hetzelfde is het geval als het om veiligheid gaat. Door de aandacht voor wereldwijde terreur realiseert niemand zich volgens Wijnberg dat de wereld steeds veiliger wordt. ‘Dat mensen bang zijn voor terreuraanslagen komt door het nieuws. Terreuraanslagen vormen een zichtbaar gevaar, maar geen groot gevaar. De kans dat je aan een pinda-allergie sterft is groter dan aan een aanslag.’
Desalniettemin heeft dit nieuws zo veel impact dat het een grote weerslag heeft op de samenleving. ‘Driekwart van alle Kamervragen zijn geënt op nieuwsberichten. Ook parlementaire debatten gaan over nieuws. Zo houdt het aantal debatten over geweld op straat gelijke tred met het sterk toegenomen aantal nieuwsitems over dit onderwerp, terwijl het geweld op straat juist is afgenomen.’
Journalisten doen dit volgens Wijnberg niet expres. ‘De gevolgen van de berichtgeving staan averechts op wat de journalist juist wil bereiken: prespectief bieden op de wereld.’ Volgens Wijnberg is het daarom van belang dat er een andere vorm wordt gegeven aan het nieuws. ‘We moeten van ‘nieuws’ naar ‘nieuw’. We moeten structureel aandacht geven aan het ‘grotere plaatje’, aan de achtergronden, en dat gaan zien als nieuws’, aldus Wijnberg.
