Universiteitsbibliothecaris Marjolein Drent (LISA): ‘UT-onderzoekers zijn volgens het nieuwe beleid verplicht om hun publicaties beschikbaar te stellen aan het archief van de UT, UTpublications genaamd, dat onderdeel is van een wereldwijd netwerk van wetenschappelijke informatie.’
De recentste cijfers over open access op de UT komen uit 2015: dat jaar was zo’n dertig procent van de wetenschappelijke publicaties vrij beschikbaar. ‘Als we dit percentage willen verhogen, dan zijn er extra maatregelen nodig’, zegt Drent. ‘De UT komt onderzoekers tegemoet met een open science fund: wetenschappers kunnen tot vijftig procent van de kosten voor publicatie in een volledig open access tijdschrift vergoed krijgen.’
Gold, hybride en green
Er zijn drie vormen van open access. Via de gouden route betaalt de auteur of diens werkgever een bedrag aan de uitgever waarna het artikel vrij beschikbaar is. Hybride-tijdschriften kennen nog steeds een abonnement, maar individuele artikelen zijn tegen extra betaling vrij beschikbaar. ‘Dankzij overeenkomsten tussen uitgevers en de Nederlandse universiteiten zijn er nu 6700 van die hybride tijdschriften waarin UT-onderzoekers gratis publiceren’, zegt Drent. ‘Dat zijn er ruim 2600 meer dan vorig jaar.’ De groene route, ten slotte, is het deponeren van een artikel in een trusted repository, in dit geval UTpublications. De inhoud van deze database is ook te vinden via bijvoorbeeld Google Scholar.
Haken en ogen
De UT heeft als beheerder van UTpublications vooral invloed op de groene route, stelt Drent. ‘De uitdaging is om hierin meer artikelen op te nemen. Dat is niet zonder haken en ogen. Uitgevers stellen soms voorwaarden. Als een wetenschapper bijvoorbeeld niet open access publiceert, mogen we de uiteindelijke pdf ook niet vrij toegankelijk beschikbaar maken via UTpublications.’
De auteursversie van een artikel kan vaak wel via open access beschikbaar zijn. Drent: ‘Dat is de versie na peerreview maar zonder de lay-out van de uitgever. Ook daar zijn nog wel wat beperkingen, regelmatig zit er een embargo op. We mogen de versie wel opnemen maar voor een periode, soms tot wel twee jaar, niet open access beschikbaar stellen.’
Al met al is volgens Drent de goede weg ingeslagen. ‘Er komen steeds meer kwalitatief goede open access-tijdschriften, maar dat aanbod zou nog veel groter moeten zijn. Wat we als UT kunnen, dat doen we ook. We stimuleren onderzoekers om via de gouden route te publiceren door duidelijke informatie te verstrekken. Welke tijdschriften voldoen aan de eisen en welke stappen moet je zetten om open access te publiceren? Daarnaast financieren we tot vijftig procent van de kosten, mits er aan een aantal criteria is voldaan.’
Haalbaar
Open access is een wereldwijde tendens; het idee is dat met publiek geld gefinancierd onderzoek voor iedereen beschikbaar moet zijn. De Nederlandse overheid heeft de EU-doelstelling overgenomen: in 2018 moet zestig procent open access beschikbaar zijn, twee jaar later alle publicaties. ‘De Universiteit Twente onderschrijft die doelstelling’, zegt Drent. ‘En voor wetenschappelijk artikelen is de doelstelling voor 2018 haalbaar, maar we zijn voor de volle honderd procent in 2020 wel afhankelijk van overkoepelende afspraken met uitgevers (hybride), het door onderzoekers opnemen van de auteursversies in de UTpublications (groen) en een toename van goede open access-tijdschriften (goud).’
UT-wetenschappers kunnen in ruim 6700 tijdschriften gratis open access publiceren. De volledige Excel-lijst is hier te vinden.
