In met name Eindhoven en Amsterdam liepen demonstraties zondagmiddag al snel uit de hand. De politie raakte er slaags met relschoppers, die urenlang met vuurwerk en stenen gooiden en vernielingen aanrichtten. Later op de dag ging het ook in Twente mis. In Enschede liepen meerdere winkelpanden schade op. De relschoppers lieten het zelfs niet na om het MST, dat al maandenlang wordt overspoeld met zieke coronapatiënten, te belagen. Hoe kan het dat een aanvankelijk vreedzaam protest in heel het land voor zoveel onrust zorgt? De Vries vindt het lastig om de vinger op de juiste plek te leggen.
Project X
Net als het overgrote deel van de Nederland keek ook hij met stomme verbazing naar de beelden. ‘Daarna probeer je de link te leggen met de literatuur. Ik heb er gelukkig niet tussen gestaan, dus ik richt me daarbij alleen op de beelden die ik gezien heb en op de kranten. Het eerste waar ik aan dacht waren de beelden van het Project X in Haren van 2012. Die samenkomst was ook aangekondigd via sociale media. Het verschil is alleen, dat die samenkomst aanvankelijk ludiek was. Dat kun je over de rellen van zondag niet zeggen’, aldus De Vries.
Dictatuur
Dat het op zoveel plekken zo misging, had ook hij niet voor mogelijk gehouden. ‘Je verwacht dat het met een sisser afloopt, dat mensen elkaar vooral digitaal opjutten’, zegt de Vries. Volgens de universitair docent Psychologie in Conflict, Risico en Veiligheid kun je de duiding van de uit de hand gelopen demonstraties op meerdere manier aanvliegen. ‘Een deel van de mensen komt daar met de overtuiging dat de regering naar een dictatuur wil. Dan moet je denken aan burgers die in complottheorieën geloven. Die mensen zoeken naar medestanders en beïnvloeden elkaars gedrag. Via sociale media geven ze elkaars ideeën meer input.’
De Vries meent echter niet dat je iedere demonstrant over een kam kan scheren. ‘Je zag in Amsterdam bijvoorbeeld een groepje dat zittend demonstreerde. Het leek of zij zich wilden distantiëren van de relschoppers. Het is niet zo dat iedere demonstrant in gevecht wil met de politie. Een escalatie is nooit in je voordeel als je een boodschap wil uitdragen. Met het letterlijk ingooien van een ruit, gooi je dan figuurlijk je eigen ruiten in.’
Onderscheid maken
De gedragspsycholoog zag op beelden ook hoe politieagenten het op verschillende plekken zwaar hadden om de orde te herstellen. ‘Ga er maar aanstaan. Ik ben blij dat ik niet in hun schoenen stond. Het is puur theorie; maar het werkt bij protesten vaak goed als je als politie onderscheid blijft maken tussen de verschillende demonstranten. Als iemand geheel te goeder trouw is en alleen maar vreedzaam wil demonstreren, maar hij of zij krijgt toch een klap met de wapenstok, dan wordt diegene natuurlijk boos, en mede-demonstranten ook. Die boosheid of frustratie kan zich dan tegen de politie keren. In de praktijk, in het heetst van de strijd is dat onderscheid blijven maken natuurlijk vaak lastig.’
Ideologische overtuiging
Het is het tweede weekend op rij dat het op het Museumplein in Amsterdam misging. Andere steden beleefden zondag een treurige primeur. Hoelang de rellen nog aanhouden? De Vries durft geen voorspelling te wagen: ‘het lijkt erop dat veel hooligans bij de rellen betrokken waren. Mensen die er alleen waren om te rellen. Dat er winkels van ondernemers en zelfs het MST zijn belaagd, duidt daar ook op. Dat soort protesten duren meestal niet lang. Als jij daarentegen vanuit een ideologische overtuiging de “strijd” aangaat met een onderdrukkende overheid, dan is het denkbaar dat die protesten nog wel wat langer aanhouden.’
Omdat er met verschillende motieven is gedemonstreerd, is het volgens De Vries niet mogelijk om een directe oplossing aan te dragen. Een plan dat gelijk zorgt voor orde en rust. ‘De politiek kan niet veel meer doen dan het veroordelen. Het zou wel goed zijn als de politiek op een lijn zit. Ik zag vanmorgen al verwijten richting de PVV en het FvD, dat zij de bijeenkomsten politiek proberen uit te buiten. Feit is echter dat alles went. Ook de coronamaatregelen, wat door veel mensen als het motief van de rellen wordt gezien. Het is ook goed om te beseffen dat dit een kleine groep is, al maakt dat het niet minder gevaarlijk. Je hebt een grote zwijgende meerderheid van mensen die de maatregelen accepteert en dit gedrag veroordeelt.’
