Hoe hangt jouw onderzoek samen met deze ontwikkeling in de evolutie?
‘In het artikel waar ik aan meeschreef, keken we naar hoe olifantengedrag verandert als gevolg van stroperij. Dat er steeds meer vrouwtjesolifanten zijn zonder slagtanden is de biologische kant van dat verhaal. Het draait allemaal om selectiedruk.’
Wat houdt selectiedruk in?
‘Stel dat ik alleen nog maar rode appels wil. Alle andere appels gooi ik weg, inclusief de zaden. Van de rode appels plant ik de zaden. Als ik dat lang genoeg doe zie je steeds meer bomen met rode appels. Dat is eigenlijk wat je nu ziet bij de olifanten. Door het gedrag van de mens worden olifanten met slagtanden weggenomen. Dat betekent dat olifanten zonder slagtanden zich vaker kunnen voorplanten, hoewel het normaal gesproken eigenlijk een negatieve eigenschap is, omdat het dodelijk is voor mannelijke olifanten.’
Kun je dat eens uitleggen?
‘Dat steeds minder vrouwtjes slagtanden hebben, wordt veroorzaakt door een genetische mutatie op het X-chromosoom. Dat is een gen waarvan vrouwen twee exemplaren hebben en mannen maar één. Mannen kunnen daarom niet terugvallen op een tweede chromosoom, dus die zullen veelal sterven of zich in ieder geval minder voortplanten.’
Olifanten zonder slagtanden zijn oninteressant voor stropers. Is deze evolutie dan positief?
‘Evolutie gaat normaal gesproken over honderden jaren. De evolutie in dit voorbeeld heeft zich in vijftig jaar voorgedaan. Dat is razendsnel en in olifantenlevens zelfs een a twee generaties. Dat een grotere groep olifanten resistent is tegen stropers is zonder twijfel positief. Dat lukte de neushoorn – die uitsterft als we de laatsten niet beschermen – niet. Op een scheve manier is dit positief. Daarnaast is het op wetenschappelijk gebied natuurlijk bijzonder interessant.’
'Stropers zagen met een kettingzaag het halve hoofd weg van het dier, om de slagtanden te verwijderen. Dat is een verschrikkelijk beeld.'
Dus de olifant is beter in staat om zich tegen stroperij te weren dan dat de mens dat kan?
‘Dat suggereert dat de olifant hier bewust voor kiest, terwijl het evolutie is. Of zoals Charles Darwin het zei: “Het is niet de sterkste soort die overleeft, noch de meest intelligente. Het is degene die zich het beste kan aanpassen.” Deze aanpassing gaat wel helpen, maar veel experts voorspellen dat er over twintig jaar geen olifanten meer zijn in het wild als we niet meer doen dan nu. Een Afrikaanse olifant is 22 maanden zwanger, dus een olifant plant zich niet snel voort. Een stroper die meerdere dieren in een kudde doodt, richt dus enorm veel schade aan. Daarbij komt nog dat olifanten enorm veel kennis opdoen in hun leven: Als de oude ervaren dieren wegvallen, verliest de kudde veel ervaring’
Wordt stroperij niet onaantrekkelijker als er minder olifanten met slagtanden zijn?
‘Het probleem is dat illegaal altijd gelijkstaat aan interessant. Daar ben ik bang voor. Als er minder ivoor is, ontstaat er schaarste en dan gaat de prijs omhoog. Dat zie je nu bijvoorbeeld ook met de gasprijzen. De discussie is heel moeilijk. Er zijn ook stemmen die ervoor pleiten om inbeslaggenomen ivoor niet te vernietigen, maar gereguleerd te verkopen. Daar hangen weer andere problemen aan. Het enige dat bij kan dragen aan een oplossing, is ivoor oninteressant te maken. In Azië en vooral China is het een gewild product voor kunstwerken.’
'De mens is helaas niet in staat om zichzelf te beheersen. We zijn er heel goed in om dingen kapot te maken en meer te gebruiken dat we echt nodig hebben.'
Hoe maak je ivoor oninteressant?
‘In China zijn er mensen die denken dat olifanten hun slagtanden afwerpen. Dan is er dus geen bewustzijn over het verhaal achter het ivoor. Ook al is de handel in ivoor inmiddels illegaal in China, de vraag blijft bestaan. Bij Save the Elephants in Kenia heb ik veldwerk gedaan. We hebben toen een bekende basketballer, echt een grootheid in China, uitgenodigd om te vertellen over wat er met een olifant gebeurt als stropers slagtanden verwijderen. ’s Ochtends ben ik zelf een keer op een olifant gestuit die net was gedood. Om de slagtanden te verwijderen zagen stropers met een kettingzaag het halve hoofd weg van het dier. Dat is een verschrikkelijk beeld.’
De oplossing ligt in Azië en niet in Afrika?
‘In Azië wordt ook gestroopt op olifanten, maar die hebben minder grote slagtanden. Ik ga stropen nooit goedpraten, maar stroperij is natuurlijk erg aantrekkelijk als je weinig andere mogelijkheden hebt. Een slagtand kan wel 250 kilogram wegen, en tot 3000 Amerikaanse dollar per kilo opleveren. Dan is het voor ons makkelijk om een oordeel te vormen. Vanuit dat perspectief is het positief dat meer vrouwelijke olifanten niet interessant zijn voor stropers. Evolutionair is het een schitterende case study. Waar de slagtand voorheen gunstig was om bijvoorbeeld te graven of boomschors van hout af te halen, is het tegenwoord een doodvonnis. De mens is helaas niet in staat om zichzelf te beheersen. We zijn er heel goed in om dingen kapot te maken en meer te gebruiken dat we echt nodig hebben.’
