In het fiscaal recht lijken de academische wereld en het bedrijfsleven sterk met elkaar vervlochten. De incidenten stapelen zich op en de vraag komt steeds weer terug: dient dit vakgebied het bedrijfsleven of de wetenschap?
Senatoren van VVD en GroenLinks-PvdA stelden samen vragen. Ze wilden van minister Eppo Bruins weten hoeveel hoogleraren belastingrecht tegelijkertijd belastingadviseur zijn. Maar Bruins weet het niet, blijkt uit zijn antwoorden.
Waarom hij dit niet weet? Bruins mist een goede definitie van ‘fiscaal recht’ en van ‘commerciële adviesbureaus’, zegt zijn woordvoerder, dus dan kun je ook geen cijfers geven. Bij universiteitenkoepel UNL wisten ze het ook niet, schreef Bruins al een paar weken geleden aan de Eerste Kamer.
Meer gegevens
Dat is opmerkelijk, want in het afgelopen jaar zijn juist meer gegevens bekend geworden over de banden tussen hoogleraren en de KPMG’s van deze wereld. Het ministerie heeft universiteiten namelijk zelf opgedragen om de nevenwerkzaamheden en sponsors van hoogleraren openbaar te maken. Dat hebben de universiteiten inmiddels gedaan.
De Leidse hoogleraar fiscaal recht Jan van de Streek is dan ook kritisch op het ontwijkende antwoord van de minister. Die universitaire lijsten met sponsors en nevenwerkzaamheden bieden een beter overzicht dan ooit tevoren, meent hij. Het is volgens Van de Streek ‘volstrekt duidelijk wie wel en niet onafhankelijk is van een commercieel advieskantoor’.
En nog los van die lijsten. Hij kent verschillende oudere onderzoeken naar het aantal hoogleraren fiscaal recht met dubbele petten. Die kostten meer tijd en moeite: toen moesten wetenschappers en journalisten de data zelf bijeen schrapen. Dan kan de minister toch ook wel uitzoeken hoe het nu zit?
Dubbele petten
Van de Streek geldt als een criticus van het grote aantal collega’s met ‘dubbele petten’ in zijn vakgebied. Hij was zelf ooit in dienst bij Zuidaskantoor Loyens & Loeff, naast zijn hoogleraarschap aan de Universiteit van Amsterdam. Dat ‘huwelijk’ liep op de klippen toen hij na de financiële crisis uitgesproken kritisch werd op belastingontwijkende multinationals, vertelde Van de Streek aan het Leidse universiteitsblad Mare.
Een dubbele pet kan tot botsingen leiden, blijkt ook uit andere voorbeelden. Maar dat is nog niet eens waarom de senatoren van de VVD en GroenLinks-PvdA hier vragen over stelden. Senator Daan Roovers van die laatste partij legt uit dat het haar om de wetenschappelijke discipline als geheel gaat. ‘Als je ziet dat een flink percentage van de hoogleraren ook grote belangen heeft in de commerciële sector, dan kun je daar wel vraagtekens bij zetten.’
Netflix
De belastingbelangen van multinationals lekken soms de academie binnen. De vakgroep belastingrecht van de Universiteit van Amsterdam beloofde de Amerikaanse streamingsdienst Netflix ‘een stem in het wetenschappelijke debat’ in ruil voor een half miljoen dollar aan sponsorgeld voor een project van de vakgroep, bleek vorig jaar uit onderzoek van Follow the Money.
Deze maand, ruim een jaar later, oordeelt de commissie voor wetenschappelijke integriteit van de UvA dat de onafhankelijkheid van de vakgroep niet is aangetast, al is de ‘schijn van partijdigheid’ er wel mee gewekt.
Een UvA-commissie die in 2022 de vele nevenwerkzaamheden met advieskantoren onderzocht, zag dat de sectie belastingrecht ‘eenzijdig gericht is op corporate vraagstukken’, waardoor bepaalde onderwerpen uit het zicht verdwijnen. ‘Inkomstenbelasting, dividendbelasting, btw, toeslagen en dergelijke komen in het onderzoek nauwelijks aan bod.’
Doorvragen
Geldt dat alleen voor de UvA of voor de hele wetenschappelijke discipline, vraagt Roovers zich af. ‘We gaan erop doorvragen, want de antwoorden van de minister zijn onbevredigend’, zegt ze. ‘Ik maak me zorgen om het stelsel, zelfs als alle individuele hoogleraren zich integer gedragen.’
