De meeste Nederlanders keken gisteravond met open mond naar de bestorming van het Amerikaanse Congres door Trump-aanhangers. En terecht: dit was zonder twijfel een historisch moment. Toch is verbazing niet geheel op zijn plaats. Wie zich had verdiept in de hedendaagse Amerikaanse samenleving, werd gisteravond niet verrast door de agressie van de betogers – hooguit door het kleine aantal agenten voor de deur van het Congres.
Nu ligt Washington aan de andere kant van de plas. De meeste Nederlanders zijn gisteravond rustig gaan slapen. En natuurlijk, de winst van Biden is bekrachtigd, en Trump heeft inmiddels zelfs een ordelijke machtsoverdracht beloofd. Maar de rot in de Amerikaanse samenleving lijkt definitief en is juist daarom zorgelijk. Hoewel veel Republikeinen de bestorming zullen afkeuren, staat een aanzienlijk deel nog altijd achter Trump. In de VS leven mensen inmiddels in verschillende werkelijkheden. De betogers geloven daadwerkelijk dat de verkiezingen gestolen zijn. Dat is het onderliggende probleem, en deze tweedeling biedt weinig hoop voor de nabije toekomst. De vraag is hoe deze twee Amerika’s verder kunnen in één land.
Voor veel Nederlanders voelt het niettemin als een ver-van-hun-bed-show. ‘Ach, zoiets gebeurt alleen in dat gekke Amerika.’ Maar deze houding is betrekkelijk naïef. Ook in Nederland leeft een minderheid van de bevolking in een alternatieve realiteit, waarin leden elkaar voeden met alternatieve informatie. Deze groep vormt een minderheid, maar ze groeit en raakt steeds verder verwijderd van ‘de rest’. De complottheorieën over Covid-19 spreken voor zich. Er zijn bovendien genoeg voorbeelden uit het zeer recente verleden te noemen waaruit blijkt dat sommigen weinig ophebben met de democratie en de rechtsstaat. Ook in Nederland is de geest deels uit de fles.
Dit baart een nieuwsorganisatie als U-Today vanzelfsprekend zorgen. Het gevaar van alternatieve werkelijkheden werd in 2020 nog eens concreet voor journalisten. De NOS verwijderde al haar logo’s van satellietwagens. Reden: de aanhoudende bedreigingen waarmee journalisten van de nieuwsomroep dagelijks te maken kregen. De NOS is immers ‘fake news’. Dit werd door Trump van begin af aan geroepen tegen CNN en andere Mainstream media (MSM). Vijf jaar later werd het Congres bestormd. Journalisten fungeren als kanaries in de kolenmijn. Als een democratie wankelt, dan moeten journalisten als eerste vrezen voor bijltjesdag.
Maar deze tendensen zouden iedereen in Nederland zorgen moeten baren. Ook de universiteitsgemeenschap, of beter: juíst de universiteitsgemeenschap. Onwelgevallige wetenschappelijke bevindingen worden in de alternatieve bubbel namelijk zonder pardon van tafel geveegd, en vervangen door welgevallig alternatief ‘onderzoek’ dat past binnen de eigen realiteit. Uiteraard is wetenschappelijke kennis continu onderhevig aan debat, maar alternatieve feiten bestaan niet. Een basisovereenkomst over de werkelijkheid blijft cruciaal.
Laat de bestorming van het Congres in de VS daarom een waarschuwing zijn. Ook in Nederland is de democratie en de rechtsstaat, met onder andere onafhankelijke journalisten en wetenschappers, een kwetsbaar geheel. Dat geheel wordt bedreigd als we geen basisovereenkomst over de werkelijkheid meer delen. Gelukkig kent Nederland de verzachtende omstandigheid van een meerpartijenstelsel. Maar ook hier is er werk aan de winkel. Wat we moeten doen? Dat is misschien wel de belangrijkste vraag voor de komende jaren. Ook voor de academie.
