Dit waren, in een notendop, de criteria. Daarnaast zijn 15 consortia niet blij gemaakt: zij moeten het hooguit doen met tips hoe ze de volgende keer beter kunnen scoren.
Van effect tot principe
Zoiets roept vragen op. Moet je wel zulke kapitalen besteden aan een zo’n kleine groep onderzoekers? Een halve zwaartekrachtsubsidie is nog steeds een vorstelijk bedrag, en je zou twee keer zoveel onderzoekers blij kunnen maken.
Waren die afgewezen consortia significant minder goed dan de prijswinnaars? Je komt er nooit achter, bij gebrek aan een parallel universum. Mogelijk dat de winnaars wel op één objectief criterium beter scoorden: hun rijkdom. In het zwaartekrachtprogramma krijgt het mattheuseffect vrij spel. Het mattheuseffect is een sociologische term voor het verschijnsel dat geld accumuleert bij wie al veel heeft: ‘...wie heeft zal nog meer krijgen...’ zegt Jezus in Mattheüs 25:29. In Zwaartekracht is het mattheuseffect bijna tot principe verheven. Bij de beoordeling van de kwaliteit van de zwaartekracht-aanvragers speelden namelijk eerder binnengehaalde subsidies een rol, bevestigde NWO-voorzitter Stan Gielen. Het zwaartekrachtprogramma is een vulkaanuitbarsting waarbij het mattheuseffect het gloeiende geld naar de top van de Nederlandse wetenschap stuwt.
Het tweede mattheuseffect
Ik wil hier het mattheuseffect een sympathiekere variant geven. Er zijn rijken die van gekkigheid niet weten wat ze met hun geld moeten, en mogelijk is dat voor die zwaartekrachtconsortia ook het geval. Het gebeurt in de praktijk wel eens dat geld gerelateerd aan Zwaartekracht buiten zo’n consortium belandt. Als dit vaker voorkomt kunnen we spreken van een nieuw effect. Om het een naam te geven slaan we ons bijbeltje deze keer open bij Mattheüs 15:27 waar een heidense vrouw een beroep doet op Jezus’ hulp want, zegt ze, ‘de honden eten toch de kruimels op die van de tafel van hun baas vallen’. Dit is dus het tweede mattheuseffect: zij die niet bij het uitverkoren volk van topwetenschappers behoren doen zich tegoed aan de kruimels van hun rijkdom.
Noblesse oblige
Het zou mooi zijn als dit vaker gebeurt: dat een deel van het geld dat bij de top is aangekomen met de zwaartekracht gaat meebewegen en naar de onderzoekers lager op de berg rolt. In de tien jaar die zo’n zwaartekrachtproject duurt moet dat haalbaar zijn. Of zijn alle euro’s al vastgelegd? Ik mag toch hopen dat de aanvragers niet hebben hoeven aangeven wat promovendus 11 in kwartaal 37 gaat doen. Het lijkt me zelfs erg waarschijnlijk dat in de loop van de tijd duidelijk wordt dat er andere partners nodig zijn om het grote doel te bereiken.
Dus hierbij doe ik een oproep aan NWO om bij de volgende zwaartekrachtronde de gelukkige winnaars te verplichten niet alles voor zichzelf te houden, maar daarvan uit te delen. Druk het mattheuseffect de kop in, en maak van het tweede mattheuseffect, hoe jong ook, meteen een principe. En laat het dan niet gaan om kruimels, maar om royale porties. Noblesse oblige.
