Tientallen wetenschappers en bestuurders zijn naar de Rode Hoed in Amsterdam gekomen voor een conferentie over de hoge ‘aanvraagdruk’ bij NWO. Het is ontmoedigend dat zo weinig wetenschappers een beurs krijgen als ze een aanvraag indienen: soms slechts een op de zeven. Het schrijven en beoordelen is een verspilling van tijd en energie.
De huidige situatie is misschien wel schadelijk voor de wetenschap, zegt biofysicus Stan Gielen, sinds enkele maanden voorzitter van NWO. Minstens één op de vijf zou succes moeten hebben, meent hij. De vraag is alleen: hoe krijg je dat voor elkaar?
Meer geld
Meer geld is natuurlijk een mogelijkheid: dan kun je meer wetenschappers belonen. Natuurlijk, Gielen wil graag een miljard euro extra voor de wetenschap, maar hij tempert de verwachtingen. 'Ik wil niet als een zeurpiet overkomen bij de regering. Je hand ophouden is makkelijk. Ik wil met goede ideeën komen.'
De bijeenkomst is vooral bedoeld om ‘draagvlak’ te krijgen voor veranderingen bij NWO. De Nijmeegse hoogleraar Frits Vaandrager mag een schot voor de boeg geven met een idee waar Gielen, zoals hij later in de wandelgangen zal beamen, wel sympathie voor heeft. Stel gewoon een maximum aan het aantal aanvragen, oppert Vaandrager.
Minder beurzen
Als universiteiten hooguit vier keer zoveel beurzen mogen aanvragen als ze de afgelopen jaren gemiddeld toegewezen kregen, dan gaat de kans op succes enorm omhoog. Per definitie wordt dan één op de vier aanvragen gehonoreerd. Je zou ermee kunnen beginnen bij de toekenning van Veni-subsidies voor recent gepromoveerde wetenschappers.
Gielen vindt het dus een goede optie. 'Toen ik decaan was in Nijmegen maakten we ook een planning: wie vraagt er deze keer aan? Dat deden we voor alle subsidies. Je moet niet je eigen concurrent zijn, vonden we.'
Ook president José van Dijck van wetenschapsgenootschap KNAW vindt het redelijk om universiteiten een grotere rol te geven in de selectie van wetenschappers voor NWO-beurzen, zegt ze in de pauze. 'Je kunt beter aanvragers dan onderzoeksvoorstellen beoordelen. In de geesteswetenschappen is onderwijs heel belangrijk. Als onderzoekers een Veni- of Vidi-subsidie krijgen, dan zijn ze vrijgesteld van onderwijs. Maar als ze daarna een vaste baan willen, moeten ze ook goede docenten zijn.'
Charme
Is het niet de charme van zo’n NWO-competitie dat wetenschappers komen bovendrijven die door hun eigen universiteit misschien over het hoofd worden gezien? Dat zou je misschien denken, zegt Van Dijck, maar zo werkt het in de praktijk nu al niet. 'Het is erg geprofessionaliseerd. Wie een aanvraag indient, wordt begeleid bij het schrijven en getraind voor het interview.'
Dat wordt vast een van de uitkomsten: een grotere rol voor universiteiten in de voorselectie van wetenschappers bij de aanvraag van subsidies. Maar de deelnemers praten nog over allerlei andere ideeën. De gespreksleider laat hen stelling nemen: de ene kant van de zaal is helemaal eens, de andere kant helemaal oneens.
Zo stelt hoogleraar en Maastrichtse rector Rianne Letschert voor om vooral teams van wetenschappers de subsidiëren. Want nu lijkt het wel persoonsverheerlijking als je een beurs krijgt, terwijl het teamwork is. Dan kun je ook meer recht doen aan de wetenschappers die liever niet op de voorgrond treden. Maar anderen zien dat anders. Soms wil je iemand juist een eigen wetenschapsgroep laten opbouwen, is hun idee.
Dagobert Duck
Ook de Wageningse hoogleraar Marten Scheffer mag zijn verhaal houden. Hij vergelijkt zichzelf met Dagobert Duck, omdat hij elke keer weer in de prijzen valt: Europese beurzen, de Spinozapremie, Vici-subsidie… Miljoenen en miljoenen aan onderzoeksgeld heeft hij in de wacht gesleept. 'Je kunt je afvragen of je mij nog tienduizend euro extra moet geven. Dat geld kun je misschien beter aan een ander besteden.'
Daarom wil hij NWO zo ongeveer overbodig maken met een volkomen andere manier van geld verdelen: geef alle wetenschappers een budget en laat hen de helft ervan weggeven aan een andere wetenschapper. Ze weten zelf wel wie het geld goed kan gebruiken. Met wat randvoorwaarden om nepotisme en seksisme tegen te gaan moet het lukken.
Eén A4’tje
Maar het huidige systeem kan ook nog wel wat effectiever. Waarom maken we de aanvragen niet veel korter, vraagt iemand uit de zaal. Een A4’tje bijvoorbeeld, plus een lijstje met goede publicaties. Een ander oppert om ze helemaal af te schaffen: dan kan een wetenschapper gewoon geld toegewezen krijgen op grond van bewezen kwaliteiten zonder het circus van de selectie.
En doe ook iets aan de hoogte van die subsidies, zegt de Nijmeegse hoogleraar Klaas Landsman. Sommige bedragen zijn zo hoog dat de staatssecretaris de check zelf komt overhandigen. Je kunt beter diversiteit in de wetenschap stimuleren dan heel veel geld besteden aan een paar onderwerpen.
Onderscheid
Dat vindt Wim van Saarloos ook. Hij is de bouwmeester van het huidige NWO en beoogd opvolger van José van Dijck als president van de KNAW. In de pauze zegt hij dat je beter per vakgebied kunt kijken hoe hoog de subsidie moet zijn: nu zijn de bedragen even hoog voor de natuurwetenschappers als voor geesteswetenschappers. Maar een onderscheid maken was in het oude, meer versnipperde NWO onbespreekbaar.
NWO gaat alle ideeën nu verzamelen en verslag uitbrengen. Het is een historische dag, meent voorzitter Gielen, want deze bijeenkomst bepaalt de kant die NWO opgaat. Gezien alle ideeën en tegenstrijdigheden zal het toch nog wel wat uitzoekwerk en politieke strijd vergen.
