In haar column uitte UT-docent Nijboer haar zorgen over ongevaccineerde studenten die naar de campus komen. Ze oogstte lof, maar ook bedreigingen. Namens het CvB spreekt Tom Veldkamp zijn steun uit voor Nijboer. Hij voegt daaraan toe dat de universiteit alle medewerkers steunt die in een debat hun nek uitsteken. ‘Daarom zeg ik in het algemeen: we beschermen en ondersteunen onze medewerkers en veroordelen reacties die personen beschadigen en fatsoensnormen overschrijden.’
Van een vaccinatieplicht is geen sprake op de UT. ‘We zijn ook niet voornemens om zo’n plicht in te voeren’, zegt de rector. ‘Iedereen kan meedoen aan onze activiteiten. Maar het pleiten voor een vaccinatieplicht in een column is prima. Vervolgens mag iemand anders weer reageren waarom dit eventueel geen goed idee is.’ Volgens Veldkamp is het vooral belangrijk dat mensen erover praten. ‘Want het onderwerp negeren lost niets op.’
Het voeren van een maatschappelijk debat, bijvoorbeeld aan de hand van een column op het onafhankelijke nieuwsmedium van de UT, is een belangrijk onderdeel van het academisch bestel, vervolgt Veldkamp. ‘Een column is prikkelend bedoeld: er wordt vaak gechargeerd. Het lokt debat uit, en dat is goed. Maar dit debat moet met respect worden gevoerd. In veel reacties was hiervan geen sprake. Het is prima om van mening te verschillen, maar speel niet op de persoon.’
Spelregels
Een column is iets anders dan een wetenschappelijke publicatie of verhandeling, weet de rector. Maar ook in het laatste geval krijgen UT-onderzoekers steeds vaker te maken met heftige reacties. ‘De laatste tijd wordt er vaak op de persoon gespeeld, zeker in de coronacrisis. Het voeren van een debat hoort bij de wetenschap. Zo’n debat brengt ons verder. Maar als het niet meer om de inhoud draait, en er alleen op de persoon wordt gespeeld, dan is een debat zinloos.’
Volgens Veldkamp debatteren wetenschappers aan de hand van spelregels. ‘In een wetenschappelijk debat presenteren onderzoekers hun standpunten aan de hand van feiten en argumenten. Ook dan kunnen onderzoekers het niet met elkaar eens zijn. Agree to disagree is een optie. Alleen het wordt nooit persoonlijk. Het gaat altijd met fatsoen en respect.’
In een online omgeving ontsporen debatten echter snel, ziet Veldkamp. ‘Vaak komen de meest extreme meningen bovendrijven. Anonieme vormen van communicatie werken dit in de hand. Wetenschappers die zich publiekelijk uitspreken, zijn kwetsbaar. Ze spelen als het ware een bokswedstrijd met de handen op hun rug.’
In sommige gevallen blijft het volgens de rector zelfs niet bij persoonlijke aanvallen. ‘Als je privéadres op straat komt te liggen, en mensen thuis verhaal komen halen, dan worden naasten ook geraakt. Daarmee worden alle grenzen van fatsoen overschreden.’
Ivoren toren
Deze gebeurtenissen zorgen ervoor dat wetenschappers steeds vaker aan zelfcensuur doen, stelt Veldkamp. Terwijl onderzoekers zich volgens de rector juist moeten blijven uitspreken. ‘Het zou toch wat zijn als een klimaatwetenschapper zich niet meer durft uit te spreken, terwijl zijn bevindingen ontzettend relevant zijn voor de maatschappij.’
Mede daarom werkt de VSNU (een samenwerking van alle Nederlandse universiteiten) aan een plan om onderzoekers die onder vuur liggen beter te ondersteunen. De samenwerkende universiteiten willen ‘spelregels’ toevoegen aan het debat. ‘Er zijn grenzen aan wat kan: je wilt de onredelijkheid buiten de deur houden’, legt Veldkamp uit.
Maar dat zal niet gemakkelijk zijn, erkent de rector. ‘Anders hadden we de oplossing al lang bedacht. We moeten balanceren tussen de openheid van sociale media en het hanteren van spelregels om een waardevol debat te kunnen voeren. Het is kortom ontzettend ingewikkeld.’
