Sinds 2017 geeft de rector magnificus van onze universiteit de jonge doctor, direct na het ontvangen van de bul, het volgende mee:
‘Zeergeleerde doctor [….….] Mag ik u ook namens de universiteit feliciteren met de behaalde waardigheid. U hebt vanaf nu het recht de doctorstitel te dragen. Uw doctorstitel betekent dat de samenleving op de kwaliteit van uw oordeel kan vertrouwen, dat u integer en transparant handelt en dat u onafhankelijk communiceert over de resultaten en de maatschappelijke relevantie van uw werk. Waardeer de doctorstitel als een eervolle onderscheiding en een welverdiend voorrecht, maar vergeet daarbij nooit de plicht die zij u oplegt, jegens wetenschap en de samenleving. Ik heb gezegd.’
Deze spreuk heeft het over een recht, namelijk om de titel te dragen. De verwoording van de plichten is een mengeling van verwachting en vertrouwen.
Wat is de reikwijdte van deze plichten? Het gaat over ‘uw werk’. Je kan dat lezen als: het wetenschappelijke werk dat gedaan is of nog gedaan wordt. Maar de formulering is veel breder. Stel nu dat iemand die aan de Universiteit Twente gepromoveerd is later het eerder uitgesproken vertrouwen overduidelijk beschaamt. Iemand die bijvoorbeeld het resultaat van degelijke wetenschap als fabeltjes bij het oud vuil zet. Of die gevaren die ons boven het hoofd hangen ontkent of bagatelliseert. Of die allerlei onwaarschijnlijke theorieën opvoert over een onzichtbare hand die de maatschappelijke ontwikkelingen stuurt om ons kapot te maken en de wereld te beheersen. Of die de goede trouw ontkent van iedereen op verantwoordelijke posities die probeert om deze complexe maatschappij een beetje in goede banen te leiden. Het gaat dan niet om iemand die op verjaardagfeestjes wat reuring wil veroorzaken of die aan waandenkbeelden lijdt. Nee, diegene wil hiermee invloed krijgen op het landsbestuur, desnoods destructief.
Het is maar fantasie, en de kans dat iemand ook nog eens ál deze kenmerken in zich verenigt is natuurlijk uiterst klein. Maar toch, wat zou de Universiteit Twente moeten doen met iemand zich bewust zo vergaloppeert, met grote impact op de maatschappij? Uit alles blijkt dat deze persoon handelt in strijd met de plichten van het doctor zijn. Zou de universiteit niet de doctorstitel moeten afnemen? Dat zou natuurlijk een geweldig statement zijn. Het probleem is dat de jonge doctor geen belofte doet of eed aflegt, maar alleen hoort wat de rector zegt, mogelijk al denkend aan het op komst zijnde feest. Verder is de doctorstitel verleend op basis van geleverde prestaties, een latere ontsporing doet daar niets aan af. En waarschijnlijk zou deze persoon alleen maar voordeel trekken uit het verliezen van de titel.
Moeten we er dan niet een eed of belofte van maken? De vraag is dan wie beoordeelt of die belofte wordt gehouden, en wat de normen zijn. Je komt dan snel op glibberig terrein. De universiteit kan niets anders dan de jonge doctor in vertrouwen een wijze raad op het hart te binden. En als het overduidelijk mis gaat, dan kan (moet?) de universiteit zich daarover publiekelijk uitspreken. Om zichzelf vervolgens af te vragen waar de kiem voor de ontsporing is gelegd.
Wiendelt Steenbergen
Hoogleraar Biomedical Photonic Imaging
