Het is een constatering die bij universitair hoofddocent Pieter-Tjerk de Boer voor ongeloof zorgde. De Boer is ontwerper en bouwer van de WebSDR, een systeem dat bestaat sinds 2008. De WebSDR is een doosje dat het analoge signaal dat binnenkomt via de antenne digitaal maakt. Het doosje meet zestig miljoen keer per seconde alles tussen de 0 en 29 megahertz en stuurt dat door naar de computer. ‘Via internet kunnen mensen wereldwijd daarop afstemmen. Wat dit systeem bijzonder maakt, is dat alle luisteraars individueel naar een bepaalde frequentie kunnen schakelen, zonder dat de frequentie bij een andere luisteraar dan ook verandert’, aldus De Boer.
Volgens De Boer zijn er tussen de 0 en 29 megahertz vele duizenden kanalen te vinden. ‘Daar luisteren radioamateurs naar, maar ook liefhebbers van luchtvaartcommunicatie, mensen van bedrijven die radiozenders testen en nu een extra groep, die specifiek geïnteresseerd is in oorlogscommunicatie.’
Zwaardere computer
Het is een fenomeen dat De Boer vaker ziet als er ergens op de wereld militaire of politieke spanning ontstaat. Dan zien ze de wijzer op het klokje aan de muur – dat het aantal gebruikers meet – met de klok mee naar rechts schieten. ‘Aan het begin van de oorlog in Oekraïne moesten we zelfs een zwaardere computer neerzetten. De vorige kon maximaal 750 luisteraars tegelijk aan, de huidige 3.500 luisteraars. Zelfs dat leek op een bepaald moment niet genoeg te zijn, maar de top hebben we gehad. Ik zie dat er nu 600 mensen aan de knoppen zitten te draaien.’
Als kenner weet De Boer dat het mogelijk is om met de WebSDR kortegolffrequenties uit Oekraïne op te vangen in Enschede, maar dat er daadwerkelijk Russische militairen mee zijn af te luisteren? Dat geloofde hij aanvankelijk niet. ‘Totdat mensen met verstand van zaken mij vertelden dat dit daadwerkelijk niet-versleutelde militaire communicatie was. Heel bizar.’
Oorlogsmisdaden
Christiaan Triebert, een Nederlandse onderzoeksjournalist van de New York Times, benaderde De Boer onlangs om meer te weten te komen over de WebSDR. ‘Hij had opnamen verzameld die door verschillende mensen via onder andere onze antenne zijn gemaakt. Deze kon hij koppelen aan andere bronnen, zoals beeldmateriaal, om meer inzicht te krijgen in de oorlogsvoering. Het is niet zo makkelijk om de Russische uitzendingen te vinden. De Russen gebruiken natuurlijk niet altijd dezelfde frequentie. Het is vooral een kwestie van zoeken, de taal herkennen en gegevens delen in fora. Daar gaan veel tips rond.’
De Boer weet heel veel van communicatiesystemen, maar veel minder van oorlogsvoering. Waarom de Russen op deze op het oog amateuristische wijze oorlogscommunicatie voeren, weet hij dan ook niet. ‘Het is niet aan mij om dat te beoordelen, maar het verbaast me wel. Ik kan me een paar redenen voorstellen. Misschien is het een kwestie van apparatuur, dat er niet genoeg versleutelde apparatuur voor handen is. Of een kwestie van opleiden, dat soldaten niet getraind zijn voor ingewikkelde apparatuur. Of misschien iets van technische aard. Versleuteld communiceren moet digitaal. Dat is alles of niets. Als het signaal dan even wat zwakker wordt, dan houdt het op. Bij een analoog signaal hoor je altijd wel iets. Wat ook kan, is dat de Russen zich nergens van bewust zijn.’
