‘Herontdek de nobele kunst van het oneens zijn met elkaar’

Er staan veel veranderingen op stapel in de (academische) wereld, zoveel werd duidelijk uit de toespraken van rector Tom Veldkamp en keynote speaker Frans Timmermans. Maar er zijn ook zaken die nooit veranderen, zoals het cortège van hoogleraren en het traditionele Gaudeamus igitur, gezongen door Cnødde. Na het universiteitslied nam rector Veldkamp het woord om aan een goed gevulde Waaierzaal de gekozen koers van de UT te verkondigen.

De nadruk lag op maatschappelijke impact, het centrale thema deze dies. De wereld staat voor existentiële uitdagingen met de klimaatcrisis, aldus de rector. Daarom wil de UT naast thema’s als gezondheid, veiligheid en halfgeleiders de komende jaren meer focussen op klimaat. Ook lifelong learning omschreef de rector in zijn speech als essentiële vierde poot onder de Twentse universitaire tafel. ‘Want in deze veranderende wereld is kennis snel verouderd.’

Vuurwerkramp

Na zijn korte betoog, gaf de rector het woord aan Frans Timmermans, vicevoorzitter van de Europese Commissie en verantwoordelijk voor de Europese Green Deal. Hij begon zijn dieslezing met een compliment aan de stad Enschede. ‘Ik weet nog hoe we in de Tweede Kamer het vreselijke nieuws over de vuurwerkramp hoorden, morgen 23 jaar geleden, en hoe we zochten naar manieren om te helpen. Ik was vooral verbluft door het burgerschap en de onderlinge solidariteit van de Enschedeërs na de ramp.’ Het was een opmerking die op applaus vanuit de zaal kon rekenen – en dat was niet de laatste keer deze vrijdagmiddag.

Engels

Voordat Timmermans aan de kern van zijn speech begon, moest hem nog iets van het hart: het belang van internationalisering in het hoger onderwijs en het Engels als academisch lingua franca. ‘Internationalisering is een van de belangrijkste dingen voor het Nederlands onderwijs. Het bereidt onze universiteiten voor op de toekomst. Als we dat weggooien zijn we penny wise, pound foolish. De kosten wegen niet op tegen de enorme toegevoegde waarde voor de Nederlandse samenleving.’

De Eurocommissaris bleek ook een vurig voorstander te zijn van het Engels op Nederlandse universiteiten, iets wat de laatste tijd flink ter discussie staat. Timmermans riep de zaal op om op te staan tegen krachten die af willen van het Engels. ‘We verwaarlozen het Nederlands niet door Engels te spreken op universiteiten, maar door onze kinderen niet meer voor te lezen voor het slapen gaan. Als je als kind je moedertaal goed leert spreken, is een andere taal juist een enorme toevoeging. Laat je niet wijsmaken dat Engels slecht is voor de Nederlandse taal. Vergeet niet: het is de eerste keer in de geschiedenis van de mensheid dat we een lingua franca kennen, die niet alleen geldt voor de elite.’

‘Klimaatverandering on steroids’

Opnieuw klonk er applaus vanuit de zaal. En dan moest de echte toespraak van Timmermans nog beginnen. In zijn kernspeech benadrukte de Eurocommissaris het belang van tijd. Klimaatverandering is van alle tijden stelde hij, en altijd zorgde het voor grote maatschappelijke gevolgen, zoals migratiestromen en oorlogen. ‘Maar we hebben nu te maken met klimaatverandering on steroids. Bovendien is het voor de eerste keer veroorzaakt door menselijk handelen.’

Vanwege de hevigheid van de klimaatverandering zullen de maatschappelijke gevolgen dit keer vele malen groter zijn, voorspelde Timmermans. Volgens hem is de mens de eerste soort op deze planeet die zichzelf kan vernietigen. ‘Het gaat ons ook niet om het redden van de planeet – de planeet redt zichzelf wel. Het gaat om het voortbestaan van de mensheid.’

Nu handelen

Terug naar de factor tijd, de kern van Timmermans betoog. Volgens de Eurocommissaris hebben universiteiten de unieke kennis om in de toekomst te kijken. ‘Toch krijg ik vaak de indruk dat we helemaal niet naar deze toekomst willen kijken. Veel mensen blijven zitten in Groundhog Day, waarbij alles comfortabel hetzelfde lijkt te blijven. Maar niets doen betekent achteruitgang.’

Het is cruciaal om nu te handelen, beklemtoonde Timmermans. ‘Wees een goede voorouder. Ik wil dat onze kinderen net zo goed achterblijven als wij. Het kan, als we onze samenleving weten te veranderen.’ Vandaar ook de Europese Green Deal, vervolgde de Eurocommissaris: het plan voor een klimaatneutraal Europa in 2050. ‘Opnieuw draait alles om de factor tijd. Een Green Deal voor 2050 was makkelijk. Maar het is niet genoeg als we onze rol als goede voorouder willen vervullen. We moeten nu beginnen met verandering.’ Vanuit de zaal klinkt een enthousiaste kreet.

Niemand uitsluiten

De naoorlogse generaties hebben op verschillende vlakken verzaakt, vervolgde Timmermans. Huidige generaties zullen daarom regelmatig twee stappen terug moeten doen, bijvoorbeeld door minder te consumeren, om een leefbare wereld voor hun kinderen en kleinkinderen achter te laten. ‘Eén ding hebben we wél goed gedaan. Van professoren hoor ik hoe jonge studenten zijn veranderd. Twintig jaar geleden wilden studenten bij Shell werken en veel geld verdienen, tegenwoordig willen ze helpen om een leefbare toekomst te creëren. Dan denk ik: dat heeft onze generatie in ieder geval wél goed doorgegeven.’

Voor de studenten had Timmermans nog één tip: sluit niemand uit in het debat over het klimaat, zelfs niet de fossiele industrie. ‘Zorg ervoor dat ze veranderen, dat gebeurt niet door mensen uit te sluiten. Herontdek de nobele kunst van het oneens zijn met elkaar. Ga in debat, spreek je uit tegen klimaatontkenners.’ Waarop hij zijn betoog afsloot. ‘This is the way!’