Het startschot voor het Nationaal Groeifonds luidde in 2020, een fonds van 20 miljard euro voor investeringen ‘in projecten die een zo groot mogelijke bijdrage leveren aan duurzame en structurele economische groei’. In het najaar van 2023 deed de Tweede Kamer een greep uit het fonds voor verlaging van brandstofprijzen voor automobilisten. Afgelopen maand stelde demissionair minister Micky Adriaansens de vierde ronde van het Nationaal Groeifonds uit tot nader orde.
Graaifonds, doeifonds, bloeifonds
Zo werd het groeifonds eerder al bestempeld tot ‘graaifonds’ en gaan er inmiddels geluiden op over een ‘doeifonds’. ‘In de lijn van woordspelingen kunnen we het ook een bloeifonds noemen. Laten we de positieve kanten niet vergeten te benoemen’, zegt Timo Meinders. Hij is als zakelijk directeur van UT-onderzoeksinstituut MESA+ en directeur technologie van Groeifondsprogramma NXTGEN HIGHTECH nauw betrokken. ‘De energie en synergie in zo’n groot programma, met zo’n driehonderd samenwerkende partners, er gebeurt wel iets bijzonders. Zulke energie krijg je alleen met enorme ecosystemen. Dat is aangezet door het Groeifonds.’
Dat beaamt Geert Dewulf, Chief Development Officer van de UT. ‘Het fonds is een investering in de economische langetermijnpositie van Nederland. En dat is broodnodig, want we lopen achter in investeringen: als Nederland ten opzichte van andere Europese landen en als Europa ten opzichte van andere economische mogendheden.’
Onzekerheid
De ingelaste ‘pauze’ creëert onzekerheid. ‘Met name voor het betrokken bedrijfsleven’, zegt Meinders. ‘Universiteiten zijn gewend om op meerdere paarden te wedden, maar het bedrijfsleven wil weten waar het aan toe is. Maar ook als technische universiteit die inzet op maatschappelijke impact voelen we die behoefte. We zitten in een tijd dat we ons geen vertraging kunnen veroorloven.’
Of de pauze het einde van het Groeifonds inluidt, daar durven Meinders en Dewulf geen uitspraken te doen. Remke Burie, zakelijk directeur van het TechMed Centre, toont zich uitgesprokener. ‘Ik acht de kans dat het fonds wordt voortgezet erg klein. Misschien is dat maar beter ook. Het vertrouwen in de huidige regeling is bij velen al verdwenen.’
Dat heeft volgens Burie te maken met wat het Groeifonds in de kern had moeten zijn. ‘Het fonds was juist bedoeld om te investeren in onderzoek en ontwikkeling op de lange termijn. Het is goed en verstandig om vanuit zo’n langetermijnvisie met massa te investeren, in plaats van dat versnipperd te doen. Terwijl zo’n fonds los zou moeten staan van politieke grillen, is het toch beïnvloed door de politiek.’
Kip met gouden eieren
Uitstel of afstel, het is niet dat de geldkraan per direct wordt dichtgedraaid. De UT sleepte in de eerste drie groeifondsrondes meerdere projecten en programma’s binnen met lange looptijden. ’70 miljoen euro voor PhotonDelta, 45 miljoen euro voor Quantum Delta, 40 miljoen voor NXTGEN Hightech, 8 miljoen voor Groen Staal…’, rekent Meinders voor. ‘En dan zijn er nog andere gehonoreerde voorstellen zoals POLARIS, SOLAR en Batterijen. Alles bij elkaar opgeteld gaat het naar schatting richting een som van 200 miljoen euro die we als UT krijgen. Dat wel uitgesmeerd over meerdere jaren.’
De kip met de gouden eieren dreigt nu geslacht te worden. Vanuit de UT-onderzoeksinstituten waren er meerdere aanvragen in de maak voor de vierde subsidieronde, laten Meinders, Burie en Dewulf weten. Zo werkte het TechMed Centre aan Tech4Health, een voorstel in samenwerking met onderzoeksorganisatie TNO en diverse andere partners, en schrijft MESA+ mee een voorstel getiteld ChipsNL. ‘We hadden ook een voorstel in de maak op het gebied van valorisatie. De groeifonds-commissie raadde eerder aan om die in de vierde ronde in te dienen, maar dat staat nu op pauze’, aldus Dewulf. ‘Dat is met name spijtig voor ons als technische universiteit met veel spin-offs.’
Organisatiekracht
‘Het kost jaren aan investeringen in ecosystemen en het bouwen van consortia’, zegt Meinders. ‘Een PI (principal investigator, red.) kan nooit alleen zo’n voorstel schrijven’, vult Dewulf aan. ‘Als je kijkt naar wat we aan de UT hebben georganiseerd met MESA+, TechMed Centre en het Digital Society Institute, het is precies de organisatiekracht van zulke instituten die je nodig hebt.’
Des te groter is de teleurstelling als een voorstel niet gehonoreerd wordt. Daarover kunnen Dewulf en Burie meepraten. Ze waren nauw betrokken bij het MedTechNL-voorstel, dat mikte op financiering van bijna 600 miljoen euro tijdens de tweede ronde. Tevergeefs. ‘Het is the winner takes it all met het Groeifonds. Alles of niets’, zegt Dewulf. ‘Ik was dat jaar betrokken onder andere bij zowel NXTGEN HighTech en MedTechNL. Het ene moment zat ik in hallelujastemming. Een uur later kon ik wel door de grond zakken.’
Verbazing
Voor Burie was de teleurstelling minstens zo groot. ‘We schreven met meer dan dertig mensen aan dat voorstel. En alle seinen leken op groen te staan. Er was steun van het ministerie voor Economische Zaken. Daarnaast is medische technologie een erkende groeimarkt, zoals ook blijkt uit recente onderzoeken. En het is niet dat we een gebrek aan kwaliteit hebben, of dat er geen noodzaak is met het oog op de vastgelopen gezondheidszorg. Dat zo’n voorstel dan wordt afgewezen – om weinig navolgbare reden of objectieve, transparante onderbouwing – laat ik het zo zeggen: daar heb ik me over verbaasd.’
‘Fonds op pauze, wij niet’
Hoe verder? ‘We weten gewoonweg niet wat er gaat gebeuren met het Groeifonds’, zegt Dewulf. ‘Komt er een nieuwe ronde, komt er een nieuw fonds? We willen tempo maken, maar zitten in een politiek vacuüm.’ Hij wijst echter wel op voorzichtig positieve signalen. ‘Het belang van onderzoek en ontwikkeling wordt wel benoemd, onder andere op het gebied van de chip- en halfgeleiderindustrieën. Bovendien wordt actie genomen om financiering gelijkmatiger over alle regio’s in Nederland te verdelen, niet alleen richting de Randstad en Brainport. Ook dat kan een rol gaan spelen voor toekomstige financiering. Mocht het Groeifonds verdwijnen, dan komt er vast iets voor in de plaats. Maar wat, dat weet niemand.’
De voorstellen die het TechMed Centre en MESA+ in de pijplijn hebben, worden voortgezet. ‘Het Groeifonds staat wel op pauze, maar wij niet’, zegt Dewulf. ‘We zijn ervan overtuigd dat als je een goed idee hebt, er altijd wel geld voor beschikbaar komt’, vult Meinders aan. En Burie: ‘Wij blijven in ieder geval optrekken met de mensen die erin geloven. Vertraging zal er sowieso zijn, mogelijk zelfs afstel. Maar we zijn overtuigd van de potentie van ons voorstel en de kansen die er liggen.’
