Hoogleraar Peter-Paul Verbeek ontwerpt samen met de bacheloropleidingen het reflectieonderwijs. Hij reageert op kritiek van Jurriaan Huskens.
Veel opleidingen denken met energie en enthousiasme mee over de vraag wat academische vorming kan betekenen aan een universiteit als de onze. Op plekken waar weerstand bestond, werd die vaak snel kleiner zodra er een inhoudelijk gesprek ontstond.
Wat academisch onderwijs kenmerkt, is een reflexieve houding die wetenschappers en ingenieurs kritisch en verantwoordelijk maakt. Daarmee bedoel ik niet alleen maar reflectie in de zin van nadenken of je je doelen wel gehaald hebt of misschien beter een andere aanpak had kunnen kiezen. Het gaat om het vermogen om te reflecteren op de kaders van waaruit je te werk gaat, op de methoden die je kunt hanteren, en op de plaats van je werk in de context van mens en maatschappij.
Wetenschap, technologie en samenleving
Het kloppend hart van het onderwijs aan de UT is de combinatie van drie wetenschappelijke kernactiviteiten: onderzoeken, ontwerpen en organiseren. De accenten op deze drie liggen in alle opleidingen anders, maar de aanwezigheid van alle drie kenmerkt ons onderwijs aan de UT. Anders gezegd: aan de UT leer je om wetenschap, technologie en samenleving met elkaar te verbinden.
Bij deze drie O’s zal het reflectieonderwijs aansluiten. Bij de O van onderzoeken gaat het dan om thema’s als wetenschapsfilosofie, argumentatietheorie, wetenschappelijke integriteit, de rol van wetenschappelijke kennis in maatschappelijke discussies, en wetenschapsgeschiedenis.
Reflectie op het ontwerpende karakter van onze opleidingen omvat techniekfilosofie en -geschiedenis, de relaties tussen technologie en mens en maatschappij, technology assessment en het anticiperen op de sociale context bij het ontwerpen van technologie.
De O van organiseren vatten we breed op als zorg dragen voor de maatschappelijke inbedding van je werk. Daarbij gaat het dan om beroepsverantwoordelijkheid, responsible innovation, en ethiek.
Per opleiding komen we, samen met de opleidingsdirecteur, tot een gebalanceerde keuze uit deze thema’s. Alle onderdelen van het reflectieonderwijs worden in nauwe samenspraak en samenwerking met docenten van de opleiding zelf ontwikkeld en gegeven. Een substantieel deel kan bovendien door de opleidingen zelf worden verzorgd.
Vormgeven ‘van binnenuit’
Het projectonderwijs binnen het Twentse Onderwijs Model maakt het beter dan ooit mogelijk om reflectieonderwijs ‘van binnenuit’vorm te geven. Het gaat niet om een toefje filosofie, geschiedenis en sociologie bovenop de taart van de eigen opleiding. Het reflectieonderwijs zit in het deeg, en de opleiding kan zelf de samenstelling en de smaak ervan bepalen. In de meeste gevallen zal dat neerkomen op een bescheiden aftrap (met aandacht voor bijvoorbeeld argumentatietheorie, kritisch redeneren, integriteit, en wetenschapsvisies), gevolgd door enkele verweven programmaonderdelen op het gebied van de drie O’s, om af te sluiten met een integrerend onderdeel parallel aan het formuleren van de bacheloropdracht.
Door deze verwevenheid van academische vorming met de vakinhoud van de opleidingen zet de UT een uniek eigen profiel neer. In Eindhoven, bijvoorbeeld, volgen alle studenten een afzonderlijke generieke leerlijn van 20 EC (de ‘USE’leerlijn) die behoorlijk los staat van de eigen opleiding. In Delft is het reflectieonderwijs, via op maat uitgewerkte casuïstiek, sterker verweven met de opleidingen, maar daar ontbreekt weer de coherentie van het 3O-model.
Ik ben er eerlijk gezegd enormtrots op dat de UT deze combinatie van integratie en diepgang weet neer te zetten. Wij zijn van oudsher dé universiteit waar technologie en samenleving met elkaar verbonden worden. Ons nieuwe onderwijsmodel, inclusief het daarin geïntegreerde reflectieonderwijs, geeft aan dat profiel een nieuwe invulling en dynamiek. En dat is hard nodig in een wereld waarin universiteiten zich moeten profileren, en waarin studenten niet meer vanzelfsprekend de lange weg voorbij de IJssel willen afleggen.
Het is goed om de ontwikkelingen kritisch te volgen, maar laten we er vooral ook met energie induiken en daaraan een positieve bijdrage leveren. En als collega Huskens werkelijk denkt dat filosofieonderwijs neerkomt op een beetje nadenken over de zin van het leven, dan nodig ik hem graag uit eens een kijkje over de schutting te komen nemen. Ik sluit niet uit dat hij aangenaam verrast zal zijn.
