‘Mijn vrouw zei tegen me: als jij erin gelooft, moet je doorzetten’

De Twentse hoogleraar sensorsystemen voor biomedische en milieuwetenschappen, brengt het zelf ter sprake, maar vooral om er een kanttekening bij te plaatsen. ‘Alle mooie resultaten die ik heb behaald, heb ik samen met mijn groep gedaan. Dat is de eerste disclaimer. Maar ik zou ook weleens een la willen opentrekken met afgekeurde voorstellen.’

Waar het Van den Berg vooral om draait: zijn carrière ging heus niet altijd over rozen, maar de keerzijden van wetenschappelijk onderzoek komen erg weinig in het nieuws. Media berichten eerder over ‘veelbelovende resultaten’ en ‘wetenschappelijke doorbraken’ dan over onderzoeksprojecten die eindigen in een teleurstelling. Toch zijn die minstens zo belangrijk voor wetenschappelijke kennisvergaring, weet Van den Berg uit eigen ervaring.

Kalkalgjes op een chip

‘We zijn een keer een onderzoek gestart naar kalkalgjes op een chip’, vertelt de hoogleraar. Zijn onderzoeksgroep is gespecialiseerd in het kweken van celmateriaal op chips, die zijn te gebruiken als snelle mini-laboratoria. Kalkalgjes, algen met aan hun buitenkant een skeletje van kalk, komen voor in de oceaan. Bekend was dat de algjes koolstofdioxide uit het zeewater omzetten in kalk.

‘Onze gedachte was: als we nou die algjes op een chip kunnen bestuderen om te zien hoe ze dat doen, dan kunnen we dat manipuleren en misschien wel heel efficiënt alle koolstofdioxide uit de oceaan omzetten in kalk’ vertelt Van den Berg. ‘Dat worden dan net zulke kalkrotsen als in Dover.’ De gedachte was zeer aantrekkelijk; welke wetenschapper wil nou niet de oplossing verzinnen voor een van de grootste problemen van deze eeuw? Helaas gooide diepgaandere kennis over de oceaan roet in het eten.

'Als je ergens niet helemaal expert in bent, ben je misschien wat naïef'

‘Een promovendus ging met het idee aan de slag, maar na een jaar namen we contact op met oceanografen, mensen die echt verstand hebben van de koolstofcyclus in de oceaan. Die zeiden: het klinkt leuk, maar het gaat niet werken. Want op het moment dat je koolstofdioxide in de oceaan omzet in kalk, slaat dat neer op de bodem van de oceaan. Tegelijkertijd wordt de oceaan ietsje zuurder, waardoor er ook weer koolstofdioxide terug de atmosfeer in wordt geblazen. Netto krijg je minder buffercapaciteit in de oceaan.’

Naïviteit

Nu, vele jaren later, noemt de hoogleraar het idee ‘een naïeve gedachte’. ‘Achteraf hadden we dat misschien kunnen beredeneren, maar als je ergens niet helemaal expert in bent, ben je misschien wat naïef en blijkt dat gewoon niet te werken.’

Dat betekent alleen niet dat de promovendus vanaf dat moment uit zijn neus heeft zitten eten. Het onderzoeksproject heeft, met behulp van de chip, wel degelijk nuttige informatie opgeleverd over het proces van kalkafzetting. ‘De technologie die we toen ontwikkelden, gebruiken we nog altijd om cellen te bestuderen, alleen de toepassing die we toen hadden bedacht, bleek niet mogelijk.’

Hoewel bij dit onderzoek een wel erg grote haarspeldbocht nodig was, zijn er weinig promotietrajecten die soepeltjes en volgens de planning verlopen. ‘Er is nooit een promovendus geweest die precies het oorspronkelijke onderzoeksvoorstel heeft uitgevoerd’, zegt de hoogleraar. ‘Dat zou voorspelbaar zijn en dat is de wetenschap per definitie niet.’

'Het was alleen maar een spelletje, zeiden ze, om te kijken of ze meer voor dat geld konden krijgen'

Het besef van die onvoorspelbaarheid dringt niet altijd voldoende door tot de buitenwereld. Een van de keren waarbij Van den Berg hier tegenaan liep, was toen een samenwerkingsproject met een Israëlische partner spaak liep.

Con amore, of niet

‘We hadden een derde-geldstroomcontract met ze, ik geloof dat het twee keer anderhalf ton was’, vertelt hij. ‘Het draaide om een meting met een lab-on-a-chip - de details weet ik niet meer, het is een jaar of vijftien geleden.’ Tijdens de midterm evaluatie, halverwege het project, bleek de Israëlische partner niet tevreden: voor hun investering hadden ze meer resultaten verwacht. Die geeft een universiteit echter niet op bestelling.

‘Als universiteit leveren wij een inspanningsverplichting, wat wil zeggen dat we goed onderzoek doen. We kunnen niet garanderen dat er bepaalde resultaten uitrollen. Zij wilden dat het een resultaat opleverde dat in hun hoofd zat.’

Toen beide partijen na lang kinnesinne het niet eens konden worden, was voor Van den Berg de maat vol. ‘Ik ben weggelopen en heb gezegd: laat maar zitten. Later werd ik nog gebeld door die mensen. Het was alleen maar een spelletje, zeiden ze, om te kijken of ze meer voor dat geld konden krijgen. Maar in dat soort samenwerkingen heb ik geen zin. Het moet con amore gaan, of niet.’

'Na de eerste anderhalf jaar hing alles aan een zijden draadje. Ik had minstens tien voorstellen geschreven die allemaal werden afgeserveerd'

Buffelen in het begin

Ach, zo kan hij nog wel even doorgaan - over promovendi die verhuizen of van interesse wisselen, onderzoeksvoorstellen die jammerlijk sneuvelen. ‘Ik hoop dat je hier geen treurverhaal van maakt’, haast hij zich te zeggen, ‘maar we hebben genoeg te maken met dingen die niet lukken.’

Het had zelfs weinig gescheeld of hij had als jonge onderzoeker zelf de handdoek in de ring gegooid. ‘Het was behoorlijk buffelen in het begin. Na de eerste anderhalf jaar hing alles aan een zijden draadje. Ik had minstens tien voorstellen geschreven die allemaal werden afgeserveerd en op zeker moment zei ik tegen mijn vrouw: volgens mij gaat het nooit lukken. Zij zei toen tegen me: als jij erin gelooft, moet je toch doorzetten. Niet lang daarna werd het eerste voorstel geaccepteerd en ging het balletje eindelijk rollen.’

Een beetje geluk is ook voor Dagobert Ducks in de wetenschap onmisbaar.