Mirjam Remie schreef in de NRC dat het belang van bedrijven niet overeenkomt met het belang van studenten. Niels Niessen schreef in de Volkskrant dat een sociaal veilige universiteit uit zou moeten gaan van studenten als kritische en betrokken mensen die medeverantwoordelijk zijn voor hun opleiding, niet van potentiële fraudeurs die ‘gemonitord’ moeten worden. Tot slot maakte Wiendelt Steenbergen in U-Today de vergelijking met de toeslagenaffaire, en schreef: ‘Aan de recente voorbeelden dat mensen op basis van algoritmen onder verdenking worden gesteld kunnen we nu ook proctoring toevoegen.’
Ik gebruik vaak de analogie tussen global warming en social cooling. Onze planeet gaat naar de klote omdat we de effecten van ons handelen op de natuur te lang buiten onze economie hebben gehouden. We zien vis als voedsel in plaats van als wilde dieren en er zijn te weinig béta's in de politiek om de risico-analyses van klimaatmodellen op waarde te schatten.
Evenzo moeten we ervoor waken dat technologie onze maatschappij niet verpest, omdat we blind zijn voor de gevolgen van social cooling. Want ook het normaliseren van surveillance leidt tot desastreuze gevolgen, maar het bewustzijn hierover loopt zeker dertig jaar achter op de klimaatwetenschap, en dat is een groot probleem. Er heerst een groeiende informatie-ongelijkheid, en die versterkt niet alleen bestaande maatschappelijke ongelijkheden, maar zorgt ook voor steeds meer algeheel wantrouwen in instituties.
Een naar en pijnlijk tijdsbeeld
Vorig jaar schreef ScienceGuide: ‘Het is een naar en pijnlijk tijdsbeeld dat de UvA studenten zo wantrouwt’. Dat is inderdaad naar, maar het is niet beperkt tot de UvA, en ook niet tot studenten.
Het is een naar en pijnlijk tijdsbeeld dat overheden burgers wantrouwen. Publieke instellingen en overheden trappen in de mooie beloftes van bedrijven, maar snappen vaak nog niet hoe de tech-wereld in elkaar zit. Want het grote geld wordt al lang niet meer verdiend met klanten die betalen voor diensten. Het grote geld wordt verdiend met bedrijven die betalen voor persoonlijke gegevens. En Big Tech is groter dan Big Pharma, Big Finance en Big Oil bij elkaar. In de woorden van Shea Swauger van de University of Colorado: ‘Het is belangrijk om kritisch te zijn naar technologische 'oplossingen' en we moeten ervoor waken dat de best beschikbare informatie niet gecontroleerd wordt door de mensen die een financieel belang hebben bij de adoptie van die technologie.’
Nu eindelijk zijn het de studenten die zich in grote getale realiseren hoe problematisch dit is. Misschien speelt het mee dat de diensten van techbedrijven vaak gratis zijn. Maar studenten betalen een paar duizend euro collegegeld per jaar met de belofte dat de universiteit jou helpt om je als kritische wereldburger te ontwikkelen, waarbij je van domeinexperts specialistische kennis op kunt doen in de domeinen die jou interesseren. De studenten voelen zich terecht genaaid, omdat ze niet op de eerste plek staan.
Rechtszaken aanspannen tegen je eigen universiteit?
Mirjam Remie schreef op 7 april ook over studenten van de Erasmus Universiteit in Rotterdam die op het punt staan hun eigen universiteit aan te klagen. Dat is waar 'onze Ed Brinksma' tegenwoordig voorzitter is van het college van bestuur. Oud-rector Ed Brinksma was in Twente erg populair onder de bijnaam 'Eb Drinksma' omdat hij zo dicht bij de studenten stond, en nadat hij wegging is er een onderwijsprijs naar hem vernoemd, de Brinksma Innovation Grant, voor onderwijsinnovaties en 'student-driven learning'.
Beste Ed, ik heb u leren kennen als een studentminded rector die open staat voor de ideeën van anderen. Dit is het moment voor onderwijs die de studenten voorop zet. Of daar nou een innovatie voor nodig is of niet, ik vraag u niet dit pad te volgen van wantrouwen en controle. Proctoring wordt verkocht als een nuttig hulpmiddel voor het toetsen op afstand, maar het is een glijdende schaal om surveillance-software in te zetten voor de zogenaamde ontwikkeling van studenten.
Studenten in Rotterdam zijn overigens niet de enigen die zich verzetten tegen het beleid van hun universiteit. Er zijn vergelijkbare situaties in andere steden, zoals Amsterdam, Nijmegen en Tilburg.
Terug naar Twente
Tijdens een recent gesprek met de rector van de UT, Tom Veldkamp, uitte ik mijn zorgen over proctoring. Toms eerste reactie was dat sommige studenten het juist heel prettig vinden dat ze op afstand tentamens kunnen maken, en dat mijn negatieve beeld misschien wat eenzijdig was. Zo zou je ook kunnen beargumenteren dat gesubsidieerd vliegen een goed idee is, want wie vindt het niet leuk om supergoedkoop de wereld rond te vliegen? Maar met kennis komt verantwoordelijkheid, en zoals klimaatwetenschappers waarschuwen voor de gevolgen van die vliegreisjes, zo waarschuwen ethici en sociologen voor de gevolgen van proctoring. Als we vertrouwen hebben in wetenschappers, ook al weten we zelf niet precies hoe het zit, luisteren we naar wat ze zeggen. Dan komt het gesprek op gang en kan de verandering van binnenuit komen.
Maar tijdens het gesprek met Tom realiseerde ik me dat leden van het college van bestuur niet de enige zijn die je hierover aan moet spreken.
Er is voor zover ik weet nog geen rechtszaak tegen de Universiteit Twente aangespannen.
Maar de rechtbank is niet de plaats waar deze discussie plaats zou moeten vinden. Wij zijn toch de universiteit van High-Tech, Human Touch? Wij willen toch de 'most-welcoming' en 'people-first'-universiteit zijn?
De hele campus hangt al vol met camera's, en elke keer als ik een rondje ga hardlopen kan de UT meekijken of ik niet stiekem met iemand sta te kletsen. Maar als je studenten dwingt om ook thuis surveillancesoftware te installeren, is 'people-first' van een strategie vervallen in een holle marketingfrase.
Dus bij deze, een oproep. Niet alleen aan de colleges van bestuur, want zij kunnen niet toveren en in één keer het hele onderwijs omgooien. Niet alleen aan docenten, want die hebben al een veel te hoge werkdruk. En niet alleen aan de studenten, want die hebben al een klote-jaar achter de rug. We moeten met zijn állen gaan nadenken over hoe we het onderwijs zo kunnen inrichten dat we in eerste instantie elkaar helpen te groeien als mensen, studenten ondertussen nog wat nuttigs kunnen leren en onderzoekers bijdragen kunnen leveren aan de maatschappij.
Daarvoor heb je bestuurders nodig die universiteiten leiden vanuit een visie, en niet als manager van een bedrijf. Maar ook medewerkers en studenten die zelf initiatief nemen en nadenken over hoe het beter kan.
Na een jaar aan coronamaatregelen zijn er steeds meer jongeren die zich realiseren dat er niet zomaar iemand anders voor hen gaat opstaan. Het is mooi dat die jongeren, en dus ook studenten, zich weer zelf gaan organiseren. Als je ontevreden bent is het belangrijk dat je je mening en je argumenten goed voor jezelf helder krijgt, maar net zo belangrijk dat die mening gehoord wordt. Ik hoorde dat de bestuursvleugel in de beginjaren van de UT regelmatig werd bezet als er onvrede was. De enige reden dat dat weer zou kunnen gebeuren, is als onderwijsinstellingen niet luisteren naar onvrede onder studenten, zoals uitgesproken door groepen als University Rebellion, Lieve Mark of hier in Twente de Protest Action Group.
Het hele land praat tegenwoordig over het herstellen van vertrouwen. Pieter Omtzigt heeft een mooi boek geschreven over een nieuw plan om het vertrouwen tussen overheid en burgers te herstellen. Laten we daar wat inspiratie uit halen. Want volgens mij hebben we ook in het hoger onderwijs een nieuw sociaal contract nodig.
