Een enorm vierkant van tien bij tien meter en één meter hoog werd in 1975 te water gelaten op de campus. Van staal, met grote luchtkussens eronder. Een ingenieus pompsysteem zorgde voor minder of meer lucht in die drijvers waardoor het eiland onder water zou zakken of weer zou herrijzen. Kunstenaar Ray Staakman had het ontworpen op verzoek van de kunstcommissie van de Technische Hogeschool Twente. In die begindagen van de THT kregen veel kunstenaars een opdracht op landgoed Drienerlo. Het idee was (en is): kunst in de openbare ruimte laten ontwerpen die een relatie heeft met de omgeving. Bijvoorbeeld een reactie op de architectuur, het landschap, de infrastructuur of een verwijzing naar de wetenschap.
Staakman maakte een object dat in de vorm refereerde aan het platte en hoekige volume van Cubicus. Dat gebouw was vroeger veel groter dan nu - een brand legde meer dan de helft in de as - en was grotendeels omringd door water. Daarom speelde water ook zo’n belangrijke rol in dit ontwerp: iets dat opdook uit de vijver en weer verdween. Op volstrekt willekeurige momenten. Als een soort monster van Loch Ness.
Tot blijdschap van alle aanwezigen bij de tewaterlating zakte het eiland onder water en kwam boven. Heel eventjes. Daarna zonk het subiet.
Een paar jaar geleden is het wrak geruimd. Persoonlijk vond ik het fascinerend dat er jarenlang een gigantische plak staal op de bodem lag. Bijna niemand wist het. Planten hadden het ingelijfd in hun biotoop. Zouden vissen schuilen in de plooien van de luchtkussens?
Dit verdronken eiland doet me denken aan het Torentje van Drienerlo in de vijver voor De Vrijhof. Wim T. Schippers ontwierp daarmee ook iets dat de verbeelding prikkelt. Ligt daar een hele kerk onder de waterspiegel?
Het allernieuwste kunstwerk The Head van Atelier van Lieshout prikkelt bij sommigen ook de fantasie. Is het een ingegraven lichaam waarvan het hoofd uitsteekt boven de grond? Zoals je elkaar kunt bedelven onder het zand als je op het strand speelt? Liggen de voeten in de kelder van De Spiegel? Steekt een vinger omhoog tussen de struiken?
Anderen zien er Octo Tentakel in, een personage uit SpongeBob. Vinod Subramaniam, voorzitter college van bestuur, noemde het in zijn speech een totem voor onze stam.
Joep van Lieshout vertelde me dat het ieder vrij staat eigen interpretaties te hebben. Hij had echter hele andere overwegingen bij dit kunstwerk. De vorm verwijst ondermeer naar de geheimzinnige hoofden op de Paaseilanden én doet denken aan moderne pixels. Met het hoofd denken wij, iets wat wij op de universiteit verondersteld worden te doen. Klim omhoog in het beeld en je wentelt door een DNA-helix. Vanaf het bovenste uitkijkpunt kun je de wereld van boven bekijken en hopelijk op nieuwe gedachten komen. Het koper dat rondom is aangebracht, is gekozen omdat de mensheid al heel lang geleden koper ging gebruiken, maar ook omdat het materiaal in de loop van de tijd zal vergroenen door oxidatie.
Toch vind ik de onbedoelde effecten het mooiste. Ik zie bijvoorbeeld geen streng DNA in het binnenste, maar ervaar het meer als een darmenstelsel. Er is immers ook een connectie tussen je darmen en je geestelijke gesteldheid.
Maar mijn sterkste associatie is met het verdronken eiland van Staakman. Dat werk mat tien bij tien meter; The Head is tien meter hoog. In plaats van een technisch speeltje dat onafhankelijk van ons afdaalde naar de donkere onderwereld kunnen we nu kiezen of wij de voettocht naar boven willen maken. The Head is voor mij daarom ook een beeld over keuzevrijheid. Blijven we op de grond of kijken we hoger en verder?
Hiska Bakker is historica, journalist en medewerker Studium Generale
