In het recent verschenen rapport 'Kennisoffensief voor defensie' raadt de Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie (AWTI) universiteiten aan duurzame samenwerking met Defensie, en de militaire industrie, aan te gaan. Hiermee zou een deel van de forse bezuinigingen op onderwijs en onderzoek kunnen worden opgevangen, zo suggereert AWTI-raadslid en UT-alumnus Benschop. Een verkeerd advies, zo vinden wij, dat zich niet baseert op feiten en bijdraagt aan onwenselijke militarisering.
Een andere werkelijkheid
Het rapport steunt op een analyse van de mondiale veiligheidssituatie en vermeende dreigingen, vooral van Russische zijde. Dit sluit naadloos aan bij wat regering en Defensie hierover voortdurend naar voren brengen, inclusief beweringen over tekortschietende militaire uitgaven en Europese militaire kwetsbaarheid. Van een adviesraad van wetenschappers, waaronder Vinod Subramaniam, de UT-voorzitter van het college van bestuur, zou verwacht mogen worden dat zij dit niet klakkeloos overnemen, maar zich baseren op feiten. Die tonen een andere werkelijkheid, zo stijgen de Nederlandse militaire uitgaven al jaren, geven EU-landen gezamenlijk drie keer zoveel uit aan defensie als Rusland en zijn NAVO-landen verantwoordelijk voor 55% van de wereldwijde uitgaven. Hoe verschrikkelijk de Russische invasie in Oekraïne ook is, het idee dat een verdere inval Europa in aanstaande is vindt geen grond in een realistische analyse.
Op deze wankele basis bouwt de adviesraad niettemin een verstrekkend advies. Dat richt zich niet alleen op technische universiteiten maar nadrukkelijk ook op sociale en geesteswetenschappen, vanuit de centrale opvatting dat ‘het gehele kennisecosysteem ten behoeve van defensie’ gemobiliseerd moet worden. Benschop benadrukt dat deze nieuwe richting een ‘mentale en culturele omslag’ van universiteiten vraagt.
Deze bepleitte 'omslag' is nauw verweven met de wederom door regering en veelvuldig naar voren gebrachte oproep dat de hele samenleving zich moet voorbereiden op oorlog. Zo moet iedereen meegezogen worden in een tunnelvisie over de onvermijdelijkheid van een komende oorlog, en worden alternatieve stemmen – die pleiten voor de-escalatie, diplomatie en internationale rechtvaardigheid – weggehoond.
Talloze acties
Het is tekenend dat de opstellers van het adviesrapport er, ondanks hun advies op onderwijsinstellingen het gesprek over militair onderzoek te beginnen, volledig aan voorbij gaan dat op universiteiten de discussie over met en voor wie er wel en niet gewerkt al volop gaande is. Talloze acties tegen banden met het Israëlisch militair-industrieel-academisch complex laten zien dat veel studenten en stafleden bijzonder kritisch staan tegenover zulke samenwerkingen.
Als het gaat om werken voor en met Defensie is er ook alle reden toe uiterst kritisch te zijn. Het adviesrapport positioneert Defensie nadrukkelijk in de context van EU en NAVO, maar laat de verwoestende gevolgen van militair optreden vanuit deze machtsblokken in landen als Afghanistan, Irak en Libië onvermeld. Ook wordt genegeerd dat krijgsmachten en wapenbedrijven wereldwijd verantwoordelijk zijn voor minimaal 5,5% van de uitstoot van broeikasgassen, maar buiten internationale klimaatakkoorden zijn gehouden.
Thales
De militaire industrie wordt eveneens veelvuldig als samenwerkingspartner opgevoerd, en is sinds kort in de persoon van directeur Edelijn van het grote wapenbedrijf Thales ook in de AWTI vertegenwoordigd. De belangen van wapenbedrijven als Thales staan echter loodrecht op de kernwaarden van de UT, zoals die zijn verwoord in het Shaping 2030 document. We herinneren er ook aan dat de UT zelf in het verleden geen contractonderzoek voor militaire toepassingen toestond en met het ‘Centrum voor Vraagstukken van Wetenschap en Samenleving’ een langjarig op vrede en mensenrechten gericht onderzoeksprogramma had.
Terwijl de universiteit claimt te streven naar een duurzame en ethisch verantwoorde wereld, verdienen de wapenindustrie en aanverwante bedrijven hun geld met leveringen voor dodelijke, destructieve en milieuvernietigende oorlogen en mensenrechtenschendingen. Landen als Israël, Saoedi-Arabië, Egypte, Indonesië en Turkije behoren tot de klanten.
Twee weken geleden verklaarden Kamerlid Hertzberger en onderwijsminister Bruins dat de bezuinigingen op onderwijs geen noodzaak zijn, maar een bewuste politieke keuze. De komende vijf jaar krijgt Defensie maar liefst €37 miljard extra, terwijl het ministerie van OC&W €11 miljard minder ontvangt. Deze herverdeling van middelen benadrukt een politieke prioritering ten koste van onderwijs en cultuur.
'Een gotspe'
Het is een gotspe te stellen dat universiteiten de gevolgen van de draconische bezuinigingen moeten opvangen door zich op militair relevant onderzoek te storten. Universiteitsbesturen roepen terecht mede op tot protest tegen deze bezuinigingen en moeten zich niet laten verleiden compensatie te zoeken in het meewerken aan oorlogsvoorbereiding en militarisering.
Het AWTI adviseert onderwijsinstellingen en Defensie een nationale richtlijn met over samenwerking op te stellen. Universiteiten zouden er echter beter aan doen defensie en de militaire industrie af te wijzen en zich, zoals bijvoorbeeld veel Duitse universiteiten, vrijwillig te committeren aan onderzoek uitsluitend voor civiele en vreedzame doeleinden. Er liggen grote internationale uitdagingen op gebieden als klimaatverandering en internationale rechtvaardigheid. Laat de UT en andere universiteiten zich erop richten daar een bijdrage aan te leveren, en zich zo in te zetten voor werkelijke, duurzame en inclusieve veiligheid, in plaats van meedraaien in de doodlopende spiraal van escalatie, oorlog en onderdrukking.
Jelle van Dijk (Enschede Students For Palestine, UT-student 2019-2024)
Mark Akkerman (onderzoeker voor Stop Wapenhandel, UT-alumnus bestuurskunde (1997-2001))
