Of ze haar eerste column nog voor de geest kan halen? ‘Jazeker. De swag van Karlstad was het toch? Ik probeerde een nieuwe slogan te bedenken voor de UT (een citaat uit de film Back to the Future, red.). Nee, dat is ‘m natuurlijk niet geworden. Nu ik erover nadenk: volgens mij is er belachelijk weinig terechtgekomen van de dingen die ik heb geschreven. Misschien maar goed ook.’
De swag van Karlstad blijkt de eerste van tachtig columns van Femke Nijboer. Morgen volgt de 81e en laatste, na meer dan vier jaar huiscolumnist te zijn geweest van U-Today. Weinig onderwerpen liet ze onbesproken, met een voorkeur voor een paar terugkerende stokpaardjes (‘werkdruk en stomme softwareprogramma’s’). Altijd kenmerkend in haar openhartige toonzetting en recht-voor-d’r-raapretoriek.
‘Nerden achter de computer’
Of, zoals ze het zelf verwoordt: ‘Ik heb altijd het persoonlijke in mijn columns gemixt. Daar heb ik mezelf ook over verbaasd, hoe ver dat ging. Toen ik begon – en mijn beide ouders nog leefden – zei mijn vader nog: ‘Je moet je niet zoveel in de kaarten laten kijken’. Maar ik voelde ergens de drang om de afstand tot de wetenschap verkleinen. Anders heb je de wetenschapper. In mijn columns wilde ik mezelf dus maar laten zien: de mooie, maar ook de lelijke, knullige en twijfelachtige kant. Het gaat uiteindelijk om betrouwbaarheid, dus moet je mensen dichtbij laten komen. Schrijf je zakelijk en afstandelijk over de wetenschap, dan kan dat alleen maar tegenwerken.’
'Tijdens het schrijven van de columns ging ik terug naar de twaalfjarige versie van mezelf'
Het was vanwege haar humor en spitsvondigheid op Twitter dat de U-Today-redactie Nijboer benaderde om de rol van huiscolumnist op zich te nemen. Een rol die ze accepteerde, maar wel met de nodige twijfels in het begin. ‘Ik had jarenlang niet wetenschappelijk gepubliceerd en was me gaan richten op het geven van lezingen en praatjes. Ik zag mezelf als een prater die niet kon schrijven. Maar tijdens het schrijven van de columns ging ik terug naar de twaalfjarige versie van mezelf. Lekker achter de computer nerden, om tijdens zo’n introvert proces iets te zien ontstaan. Ik hervond het plezier in schrijven, dat had ik niet verwacht. Aan de andere kant ben je als columnist ook zichtbaar, je hebt een vorm van macht en steekt met je kop boven het maaiveld uit.’
Voorzichtiger geworden
Daar komt ze in de zomer van 2021 keihard achter. Een column getiteld Vaccinatieplicht a.u.b. levert een bijna onophoudelijke stroom aan tweets, haatmails en bedreigingen op – naast tal van lovende reacties. ‘Ik heb daar veel van geleerd’, zegt Nijboer erover. ‘Het begon met die titel, die schreef ik als eerst op. Maar de column zelf was meer een moreel appèl, voortkomend uit een breder gedragen onderbuikgevoel. Tuurlijk wilde ik studenten niet verplichten zich te laten vaccineren, kom op. Maar – heel knullig – ik heb niet meer omgekeken naar die kop.’
Andere lessen die ze in de loop der jaren leerde: ‘Ik moet columns niet al te direct op studenten betrekken. Dat dat niet altijd lukte, heeft te maken met het haakje dat zo belangrijk is, waar hoofdredacteur Maaike Platvoet altijd op hamerde: waar ik ook over schrijf, er moet een haakje zijn met de UT. Want ik schrijf voor dit afgebakende publiek.’ Het publiek bij deze specifieke column breidde zich uit tot ver buiten de campus, tot in extremistische kringen. Of ze sindsdien voorzichtiger is geworden? ‘Ja. Ik houd me vaker vragen voor of een column niet korter kan en met meer humor. En ik kijk altijd opnieuw naar de kop, of die nog wel past bij de inhoud. Bovendien realiseerde ik me dat ik er veel belang aan hechtte dat iedereen me aardig vindt. Ik weet nu dat dat niet altijd mogelijk is.’
Verlegen
Femke de columnist en Femke de wetenschapper, het zijn wel twee totaal verschillende rollen voor haar. ‘Iemand die mijn columns leest, zou misschien een heel geopinieerd iemand voor zich verwachten. Maar dat is inherent aan wat er ontstaat tijdens het schrijven, als woorden op papier komen. En het is ook een rol die ik aannam. In het echt ben ik gereserveerd, misschien wel verlegen. Na vier jaar stop ik onder andere omdat ik mijn meningen wel een keertje zat ben – en de UT vast ook.’
'Na mijn column getiteld 'Seks en wetenschap', ontving ik een halve nude van een student'
Het contrast tussen een column of een paper gepubliceerd krijgen vindt ze ook opvallend. ‘Het tempo in de journalistiek! Dat iets een uur later online staat, waarbij iedereen constructief meedenkt om het beste te maken van je verhaal. Dat is anders in de wetenschap, waar je soms een valse soort competitie aantreft; dat mensen je werk onderuit proberen te halen.’
Na die tientallen columns legt Nijboer toch weer meer nadruk op haar wetenschappelijke carrière. En schrijven. ‘Ik ben bezig met een boek, dat in 2024 uitkomt’, zegt ze. ‘Dat heeft U-Today wel aangewakkerd. Jullie huiscolumnist zijn heeft me veel gebracht. Sinds afgelopen jaar snap ik grappig genoeg dat ik een schrijver ben die helemaal niet goed kan praten.’ Toch kon ze altijd moeilijk peilen of een column wel resoneerde bij haar publiek. ‘Van medewerkers krijg ik weleens mailtjes, maar van studenten hoor ik eigenlijk nooit wat. Hoewel, daar is één uitzondering op. Na mijn column getiteld Seks en wetenschap, ontving ik een halve nude van een student. Ik wist niet hoe snel ik die moest verwijderen.’
Lastpak
Wat haar ‘erfenis’ is? ‘Dat vind ik heel moeilijk te zeggen. Ik weet niet of ik wat achterlaat. Als ik de benaderbaarheid van wetenschappers iets heb kunnen verbeteren, dan is het voor mij al goed. En stiekem heb ik al een beetje spijt van het besluit te stoppen als columnist. Ik was blij te horen dat die deur altijd op een kier blijft staan.’
'Men verwacht een soort collegialiteit of loyaliteit. Maar kritisch zijn doe je uit een vorm van liefde'
Maar het houdt nu op, realiseert ze zich. Niet meer elke twee weken de messen slijpen en een nieuw onderwerp te fileren, al is het werkdruk, academische vrijheid, leefstijl, postdocs of vergaderlunches. En dat op haar eigen strabante manier. ‘Sommige mensen vonden het wel spannend, als ze een kritische column lazen. Men verwacht een soort collegialiteit of loyaliteit, bijna alsof het marketing moet zijn. Maar kritisch zijn doe je uit een vorm van liefde.’ Zo deed iemand van buiten de UT eens op Twitter een duit in het zakje na een kritische column van haar. ‘Afblijven, dacht ik. Wie ben jij het om mijn universiteit af te kraken?’
‘Ik ben wel een lastpak’, zei Nijboer daarna. ‘Maar wel onze lastpak’, kreeg ze terug van een UT-collega.
