De UT en de Rijksuniversiteit Groningen kennen overeenkomsten, maar ook duidelijke verschillen. Een van die contrasten is het onderkomen van het college van bestuur. Waar de drie UT-bestuurders aan de voorzijde van de campus in de Vleugel huizen, is dat in het hoge noorden net even anders. Het Groningse CvB werkt vanwege een renovatie aan het onderkomen aan de Oude Boteringestraat tijdelijk achter de voordeur van een karakteristiek huis in het hart van de binnenstad, aan de Muurstraat 14. Een straatje dat parallel loopt aan de woonboten in het water van het Lopende Diep.
Niet ver achter de voordeur heeft Jacquelien Scherpen onlangs intrek genomen in kamer 0013. ‘Maar ik verhuis binnenkort weer naar een andere ruimte. Ik ben nogal gehecht aan mijn boeken, die in die verhuisdozen liggen, maar daar is hier geen ruimte voor.’ Vrijdag 1 september nam Scherpen in een volle Martinikerk de rectorketen over van voorganger Cisca Wijmenga. ‘In sneltreinvaart dook ik in allerlei dossiers en probeerde ik twee dagen per week mijn oude baan af te ronden. Althans, dat was de bedoeling. In de praktijk liep dat allemaal door elkaar heen, maar inmiddels ben ik redelijk gesetteld.’
Twente of Groningen
Scherpen – afkomstig uit het Drentse Schoonebeek – studeerde en promoveerde tussen 1984 en 1994 aan de UT. Haar ouders zagen een studie verder dan Groningen of Twente niet zitten. De enthousiaste voorlichting voor toegepaste wiskunde in Enschede gaf de doorslag. ‘Ik had geen idee wat ik wilde doen. Ik dacht: misschien wil ik later wel bij een bank werken. In Twente kon je later in de studie kiezen voor een soort financiële wiskunde. Dat leek mij wel wat, al heb ik die afslag uiteindelijk niet eens genomen.’
‘Ook met Twente beginnen we gesprekken over meer samenwerking’
De wiskundige kijkt me veel genoegen terug op haar Twentse jaren. Ze volleybalde fanatiek bij Harambee, woonde in meerdere studentenhuizen – waaronder aan de Bilderdijkstraat – en was actief bij studievereniging Abacus. ‘Met mijn drie huisgenoten zijn we tijdens een citytrip onlangs wezen kijken aan de Bilderdijkstraat. De enige verandering is dat de bewoners er een extra kamer bij hebben gepropt.’
Wat de rector het meest is bijgebleven aan haar Twentse jaren? ‘Het gaat wat ver om te spreken van een grote familie, maar zo voelde het vaak wel. De lijntjes waren overal kort. Je ging niet met iedereen om en ons cohort was met 77 studenten relatief groot, maar je kon overal binnenlopen en het leek alsof iedereen elkaar kende. Het leuke was dat docenten ook vaak aansloten bij de maandelijkse borrel.’
(Tekst gaat verder onder de foto.)
Ondanks de fijne periode in Enschede verkaste Scherpen na het behalen van haar PhD in de systeem- en regeltheorie – proefschrift Balancing for Nonlinear Systems – naar elektrotechniek in Delft. ‘Ik kreeg advies dat het goed was om eens ergens anders te kijken om het ons-kent-ons-gevoel tegen te gaan. Dat bleek een goed advies, want ik beleefde mooie jaren in Delft. Ik voelde me na verloop van tijd zelfs Delftenaar.’
Kruispunt
Meerdere keren in haar carrière kwam Scherpen op een kruispunt te staan. Een baan in het buitenland lonkte en leek haar interessant, een overstap naar het bedrijfsleven sloeg ze meermaals af, maar in 2006 besloot ze Delft te verruilen: voor Groningen. ‘Geen technische universiteit, maar mijn vakgebied stond in Groningen altijd al hoog aangeschreven. Ik maakte die keuze deels door mijn gezinssituatie. Mijn man en ik groeiden beiden op in het oosten en wilden het gevoel voor ruimte dat we daar hadden ook voor onze kinderen. Het was zo vol in de Randstad.’
‘Tijden veranderen gelukkig, maar soms te langzaam’
Scherpen startte als hoogleraar de basiseenheid Discrete Technologie en Productie Automatisering en richtte zich op de systeem- en regeltechniek. In 2013 werd ze ook directeur van het Engineering and Technology institute Groningen (ENTEG). Daarnaast richtte ze het Groningen Engineering Center op en was ze vanaf 2018 aangesloten bij het landelijke techniekdecanenoverleg. In 2020 benoemde het internationale IEEE, the Institute of Electrical and Electronics Engineers, haar tot Fellow en werd ze Captain of Science van de topsector High Tech Systems and Materials.
En dan breekt 2023 aan. Totaal onverwacht ontvangt Scherpen uit handen van Prinses Beatrix de Prins Friso Ingenieursprijs, waardoor ze zich Ingenieur van het Jaar mag noemen. ‘Het geeft extra exposure. Aan mij, maar ook aan de universiteit. Het geeft aan dat ik iets heb kunnen betekenen in de uitstraling van het techniekvak en dat is eervol.’
Ze spreekt met dezelfde bescheiden trots over haar benoeming als rector. Na Wijmenga is Scherpen de tweede vrouw in de lange lijst van rectores magnifici. ‘Ik ben er heilig van overtuigd dat een team met meer diversiteit met andere oplossingen komt dan minder diverse teams. Diversiteit in de breedste zin van het woord, dus niet alleen man of vrouw. Wat helpt is dat ik weet waar je als vrouw tegenaan kan lopen. Dat herken ik beter dan dat collega’s dat zouden doen. Ik weet hoe het is om als enige vrouw rond te lopen bij bijvoorbeeld elektrotechniek in Delft. Tijden veranderen gelukkig, maar soms te langzaam. Daar wil ik graag mijn steentje aan bijdragen. Cisca deed dat ook al en haar werk zet ik op dat vlak graag voort.’
'We proberen alle studenten globaal te laten denken, omdat dat nodig is'
Scherpen zegt dat rector worden nooit haar doel is geweest. Toen de UT enkele jaren geleden opvolging voor Thom Palstra zocht, dacht ze geen moment aan een terugkeer in Twente. In het voorjaar besloot ze toch een gooi te doen voor het Groningse rectoraat. ‘Beleid ben ik de laatste jaren steeds interessanter gaan vinden, maar ik wilde eerst wetenschappelijk ergens staan, voordat ik aan zo’n soort positie zou denken. Daarnaast kwam het privé nu ook beter uit.’
Een totaalpakket aan oplossingen
De grote uitdagingen waar de maatschappij voor staat, ziet Scherpen als motivatie voor haar nieuwe rol. ‘Ik heb het gevoel dat dit dé tijd is waar we als universiteiten kunnen en moeten bijdragen aan de enorme uitdagingen. Zeker als RUG – met ons profiel waarin we zoveel disciplines uit alle faculteiten combineren – willen we met een totaalpakket aan oplossingen komen. Ik zie daar heel veel kansen.’
Tegelijkertijd weet Scherpen dat er geen eenvoudige periode volgt. De RUG wacht een periode van bezuinigingen, voorganger Wijmenga sprak in een afscheidsinterview haar zorgen uit over het verdwijnen van de dialoog en ook in Groningen kijkt men gespannen naar de Haagse toekomstplannen voor het hoger onderwijs en de discussies over internationalisering. ‘Dat baart zorgen. We werken al jaren aan het inclusiever worden met elkaar. We proberen alle studenten globaal te laten denken, omdat dat nodig is. Het voelt alsof we nu worden teruggeworpen.’
Vergrijzing
De rector vindt dat er kritisch gekeken moet worden naar zaken als huisvesting en toegang van Nederlandse studenten tot het onderwijs, maar ze vreest voor gevolgen van de botte bijl methode. ‘Het gaat te snel. Bovendien lopen de studentenaantallen demografisch gezien terug, vergrijzen we en hebben we stevige arbeidsmarkttekorten die er in de toekomst niet beter op worden, zoals in de techniek. Dan heb ik het nog niet eens over onze regionale functie, die vergelijkbaar is met die van Twente. Daarom moeten we als universiteiten nog meer samenwerken. Gelukkig gaat dat steeds beter. Ook met Twente beginnen we gesprekken over meer samenwerking.’
Waar Scherpen voor pleit is een stabielere financiering van het onderwijs. ‘In het huidige systeem kiest iemand die studeert aan een universiteit, maar niet blijkt te passen bij de academische aanpak van die studie, voor een andere universitaire opleiding. Terwijl het voor Nederland veel beter is als diegene naar het hbo gaat. Ons bekostigingssysteem helpt daarin niet.’
Het zijn uitdagingen waar Scherpen zich de komende jaren met haar collega’s over mag buigen, het liefst zoveel mogelijk in alliantie met de overige universiteiten. En of er ooit nog een terugkeer naar Twente in zit? ‘Toen mijn man en ik vertrokken uit Enschede zeiden we tegen elkaar: als we met pensioen gaan keren we terug om hier te wonen. Of dat zo gaat lopen? Wie weet.’
