U voerde vorige week een gesprek met de actiegroep Enschede Students for Palestine – een groep die ook protesteerde bij de dies natalis. Hoe ging dat gesprek?
‘Bij de actiegroep zit veel emotie. En dat snap ik, er gebeuren vreselijke dingen in Gaza. Het gesprek was respectvol en we probeerden ergens te komen met elkaar. Dat is positief, het was niet alleen schreeuwen zoals je in andere steden zag. Tegelijkertijd stelt de actiegroep eisen waar wij niet aan kunnen voldoen. Je kunt je ook afvragen of een universiteit de aangewezen plek is voor protest dat grotendeels om politiek draait. Met de actiegroep volgt nog een tweede gesprek*.’
* Dat gesprek vindt nog steeds plaats, ondanks de actie van de demonstrantengroep bij de dies natalis.
De eis van de groep – het verbreken van banden – zagen we eerder bij klimaatdemonstranten. Wat vindt u van die manier van actievoeren?
‘Over samenwerkingen hebben wij als universiteit geen geheimen, maar het is niet zo dat er per land lijsten bestaan met al onze samenwerkingen. Wij zitten net als Israëlische universiteiten in EU-onderzoeksprogramma’s, maar dat betekent niet dat we intensief samenwerken. Integendeel. Demonstranten vinden dat het dan voor de hand liggen om de banden te verbreken, maar dat willen wij juist niet. Ik deel het idee dat je kritisch moet kijken naar met wie je samenwerkt, maar door iemand uit te sluiten weet je zeker dat je niks oplost. Dit gaat om academische vrijheid. Ik ga als rector niet bepalen met wie onze wetenschappers wel of niet samenwerken, dat bepalen zij zelf.’
'Een eis dat wij de banden met Thales moeten verbreken snap ik niet'
Hoe kom je toch dichter tot elkaar met demonstranten?
‘Voor sommige landen gelden nationale of Europese sancties, daar hebben we ons aan te houden. In andere gevallen geldt de academische vrijheid van het individu, dat is het speelveld. Iedereen mag een standpunt hebben, maar een eis dat wij de banden met bijvoorbeeld Thales moeten verbreken snap ik niet. Dankzij radars van Thales worden rakketten tegengehouden, waardoor burgers worden beschermd. Niet elke samenwerking is zwart wit, ook al is de oorlog in Gaza een drama dat alleen maar verliezers kent.’
U verlengde onlangs voor vier jaar als rector. Waarom wilde u langer door?
‘Mijn werk is hier nog niet klaar. De eerste anderhalf jaar was ik vanwege corona een online rector, pas de laatste twee jaar vervul ik mijn functie op normale wijze. Wat ik merk is dat er steeds meer bij komt, de manier waarop mijn agenda zich vult is eigenlijk bizar. Alle nationale overleggen zijn fysiek en doorgaans niet in Enschede, waardoor ik wekelijks veel tijd kwijt ben aan reizen. Deze week ben ik vanwege zeven jaar aan achterstallig onderhoud in China. Het feit dat ik één week weg ben neemt zo’n grote hypotheek op de week voor en na.’
(Tekst gaat verder onder de foto.)
Toch gaat u door.
‘Absoluut, er is heel veel te doen. We vormen als college van bestuur een sterk team en we kunnen snel schakelen. Dat is nodig, want we schaken op zoveel borden dat er geen ruimte is om alles te overleggen. Vorige week kregen we in drie dagen tijd een regeringsakkoord op hoofdlijnen, de Wet Internationalisering in Balans en concrete instructies rondom Operatie Beethoven. En dan moet er ook nog flink worden bezuinigd.’
'We zijn meedenkend, maar implementeren niet alles rücksichtslos, dat is niet in ons belang'
‘We hebben in Twente een cultuur van korte lijntjes: een groot goed, maar arbeidsintensief. Wil ik mijn werk als rector goed doen, dan moet ik zo min mogelijk in mijn kantoor zijn. Ik probeer rust en duidelijkheid aan opleidingen te geven, door ze te vragen om alvast na te denken over een Nederlandstalige opleiding. Er volgt een taaltoetsing per opleiding en stel die zegt: deze opleiding mag alleen in het Nederlands, dan kun je daar maar beter vast over nadenken. Het lijkt alsof we als universiteit veel weggeven, maar dat doen we niet. We zijn meedenkend, maar implementeren niet alles rücksichtslos, dat is niet in ons belang.’
De UT moet al flink bezuinigen, het nieuwe kabinet wil nog meer bezuinigen op het hoger onderwijs en er volgt een rem op internationale studenten: hoe gaat u als bestuurder om met zulke uitdagingen?
‘Als het alleen de wet was geweest, dan waren we redelijk positief gestemd, vanwege uitzonderingen op techniek en de regio. Het regeerakkoord is een ander verhaal. Wat mij in de bezuinigingen verbaast, is de tijd die de boodschap nodig had om te landen. Ik diskwalificeer niemand, maar pas nu daalt op sommige plekken in dat we moeten bezuinigen. Ik snap dat mensen denken: ik doe mijn werk goed, wat is er dan aan de hand? Maar we krijgen steeds minder geld per student en per promotie. Ik hoop snel te weten waar we met de nieuwe regering aan toe zijn, maar we ontkomen niet aan grote ingrepen. We bezuinigen al miljoenen, maar tegen de nieuwe plannen valt niet op te kaasschaven. De bezuinigingen gaan pijn doen.’
Maakt u zich daar als rector op het moment de meeste zorgen om?
‘Ik maak me meer zorgen over onze autonomie die wordt aangetast. Dat we niet zelf mogen kiezen in welke taal we ons onderwijs aanbieden is iets fundamenteels. Die beslissing hoort bij de opleiding te liggen, niet bij een college van bestuur of een nationale commissie. Als we alles in het Nederlands gaan doen, kunnen we net zo goed uit de internationale wetenschap stappen. Iets wat over meerdere generaties is opgebouwd kunnen we in vijf jaar tijd volledig afbreken. Ik vrees dat het vervolgens nooit meer terugkomt op het niveau van wat het was.’
(Tekst gaat verder onder de foto.)
Hoe ga je om met zulke ontwikkelingen die raken aan de hoekstenen van de universiteit? Vaker wordt de noodzaak van de verbinding met de maatschappij genoemd. Maar die maatschappij stemt vrij massaal op een partij die dit soort fundamenten wil afbreken.
‘Kijk, we moeten het ook verdienen – of terugverdienen, dat vertrouwen van de maatschappij. Vroeger was er misschien een soort ontzag voor de wetenschap. Dat kweekt een zekere afstand. Wat we willen, is ons veel meer profileren op bepaalde impactgebieden: gezondheid, veiligheid en klimaat. Dat zijn de onderzoeksdomeinen waarmee we zichtbaar maatschappelijke impact willen hebben en waar nu steeds meer convergentie op ontstaat. Daarnaast richten we ons op chiptechnologie, dat is niet alleen geopolitiek in ontwikkeling, maar een domein waar we het verschil kunnen maken. Na Brainport is Twente de regio waar veel gedaan wordt op dit gebied. In Veldhoven zetten ze de machines in elkaar, maar de onderdelen komen uit Twente. We moeten ons veel meer profileren als gateway naar werken in deze industrie.’
Het mag allemaal wat meer aan de grote klok gehangen worden?
‘Onze PR en communicatie kunnen beter. We hebben een stevige rol gehad in de regionale energietransitie, maar die rol blijft onderbelicht – ook in regionale media. Dat is jammer. Tegelijkertijd zit het ook niet in onze cultuur om onszelf op de borst te kloppen. Aan de andere kant, als we dat wel zouden doen, dan zou je je eigen mensen van je vervreemden. Borstklopperij past ook niet bij mij als persoon. Ik denk niet dat harder roepen gaat werken. We zijn wie we zijn.’
'Stel dat FC Twente de Champions League haalt, kan dat ons studenten opleveren'
Toch moet de UT zich wel laten zien, onder andere om studenten aan te trekken. Hoe moet deze universiteit zich in de schijnwerpers zetten?
‘De regionale functie is ontzettend belangrijk. Tegelijkertijd zitten we in een regio met steeds minder aanwas vanuit middelbare scholen. Eén van de stappen die we zetten in samenwerking met de Vrije Universiteit, is om middelbare scholieren uit de regio Amsterdam de gelegenheid te geven techniek te studeren. We praten nu ook over wederkerigheid, het beginnen van VU-opleidingen in Twente. Daarmee zouden we regionaal een aanbod creëren voor iemand die wel geïnteresseerd is in een studie, maar vooralsnog elders gaat studeren omdat die studie niet hier wordt aangeboden. Maar een studiekeuze kan ook voortkomen uit heel banale overwegingen. Stel dat FC Twente door de voorronde van de Champions League komt, kan dat ons studenten opleveren. Omdat we de Universiteit Twente zijn. Hoe gek het ook klinkt, zo werkt het wel.’
Een jaar geleden stelde u dat lifelong learning in 2030 net zo belangrijk is op de UT als het initiële onderwijs, het wordt onze vierde poot. Kan die ambitie wel financieel bijgebeend worden?
‘We gaan er wel mee door, maar het gaat minder snel en minder groots dan we zouden willen. Gezien de huidige financiële krapte is het al heel wat dat we hierop investeren. Maar vergeleken met de oorspronkelijke ambitie, is het maar een fractie van de eerder beoogde investering. Tegelijkertijd, ik blijf achter mijn woorden staan. De vraag naar lifelong learning is enorm, ook omdat kennis zo snel verandert. Een grote uitdaging is dat we de vraag dusdanig organiseren dat we niet alleen weten wat de vraag is, maar dat mensen en bedrijven er ook voor willen betalen. Dat ze het niet zien als een soort gunst, terwijl we wel degelijk waarde toevoegen.’
U gaf in een van de eerdere interviews als rector aan te willen werken aan een nieuwe visie op het masteronderwijs. Hoe staat die ervoor?
‘Er is een overkoepelende onderwijsvisie. Momenteel draait een project om te komen tot een masterportfolio. Wat je vaak ziet bij masters, is dat ze heel lokaal ontstaan. Daar zat tot voor kort helemaal geen regie op. Wat je je moet afvragen is wat we als UT nodig hebben. Een masterportfolio kan helpen om veel meer richting en sturing te geven. En zodoende ook ons bestaande palet tegen het licht te houden.’
Wat valt u daarin op?
‘Een van de dingen die ik zie, is dat we best veel ouderwetse namen hanteren. Andere universiteiten hebben AI-opleidingen. Bij ons heb je meer dan vier studies waar kunstmatige intelligentie een significant onderdeel van uitmaakt. Maar als ik als student iets met AI zou willen studeren, dan zou ik het hier niet kunnen vinden. Dat klopt niet, dat moet anders. Daarnaast gaan we door de financiële druk kritischer kijken naar de instroom in zowel de masters als de bachelors. We moeten nog veel scherper dan voorheen niet alleen onderwijsinhoudelijk kijken naar een opleiding, maar ook hoe rendabel ze zijn.’
'Het ideale systeem voor mij zou zijn dat we minder obsessief bezig zouden zijn met toetsen'
Wordt het dan ook een kwestie van snijden in het bacheloronderwijs?
‘Belangrijk is dat we kijken naar het toekomstbestendig maken van ons onderwijs. Het Twents Onderwijsmodel is een mooi systeem. Maar in de loop der jaren is er van alles omheen gegroeid, wat helemaal niet efficiënt meer is. Daar moeten we verandering in brengen.’
Zoals?
‘Hoe we met cijferadministratie omgaan, er is letterlijk sprake van schaduwboekhouding. Daarnaast proef ik dat er iets te veel getoetst wordt. Verminder je de toetsdruk, dan bespaar je enorm veel tijd, zowel voor docenten als studenten. Het ideale systeem voor mij zou zijn dat we minder obsessief bezig zouden zijn met toetsen en alleen kijken naar het halen van eindtermen. Als je te veel bezig bent met kleine stapjes, dan raakt het grote geheel uit zicht.’
Haakt dit ook in op het welzijn van studenten?
‘Zeker, nu ook met de langstudeerboetes waar het nieuwe kabinet mee schermt. Daardoor komt ook het studentactivisme nog meer onder druk te staan. Terwijl dat juist is wat ons bijzonder en uniek maakt. Deels zijn er pleisters te plakken met deeltijdactivisme, maar ik zou er niet aan willen denken dat bijvoorbeeld de Kick-In niet meer op de huidige manier georganiseerd kan worden. Studenten moeten de ruimte hebben om – laat ik het zo zeggen – wat anders te doen dan studeren. Of om fouten te maken, daarvan te leren en daarna weer door te studeren. Dat lijken we bijna allemaal weg te poetsen. Ik hoor weleens de term curlingouders, maar ik wil absoluut geen curlingonderwijs hebben.’
Kunt u voorkomen dat de waan van de dag regeert?
‘De visies die je wil ontwikkelen, die veranderen niet. Alleen zijn ze nu wel heel erg – ik noem het maar zo – vervuild met de waan van de dag van de buitenwereld. En die geeft veel onzekerheid. Nu is Vinod (Subramaniam, red.) nog veel meer bezig in Den Haag en omstreken. Ik probeer een filter van de buitenwereld naar binnen te zijn, zie het ook als mijn taak om een beetje de rust in de tent te houden. Die buitenwereld komt toch naar binnen, het afgelopen jaar sneller dan ooit. Ik wil rust en duidelijkheid creëren, een stabiel baken zijn in het geheel. Net als dat we als universiteit een baken van rust en rationaliteit moeten zijn. Terwijl op de gekste manieren aan je getrokken wordt.’
Gezien die grillige tijden, wat voor universiteit hoopt u dat dit over vier jaar is?
‘Ik hoop dat we nog steeds onszelf zijn. Dat we nog steeds relevant zijn, trots zijn op de UT en dat we adaptief hebben meebewogen met alle maatschappelijke ontwikkelingen. Soms zullen we een beweging moeten maken die we zelf niet leuk vinden, maar ook dat hoort erbij. Als het niet linksom gaat, dan gaan we rechtsom.’
