‘Wat mij stoort, is dat iedereen alleen maar hogerop wil’, citeert Bussemaker zichzelf uit een interview met de Volkskrant van twee jaar geleden. ‘Met een vwo-diploma wil iedereen naar de universiteit. Een mbo-diploma zou niet goed genoeg zijn, terwijl dat ook een prima diploma is. Het is belangrijker om de juiste student op de juiste plek te krijgen.’
Die uitspraak heeft haar achtervolgd, stelt Bussemaker vandaag, maar ze staat er nog steeds vierkant achter. Volgens haar loopt de prestatiedruk in Nederland op. Ze waarschuwt dat we niet moeten doorslaan.
Loodgieter
Kun je beter een mislukte advocaat zijn dan een succesvolle loodgieter? Er schuilt ‘een wereld van ongeluk’ achter die gedachte, meent de minister. ‘Van altijd maar op je tenen moeten lopen om met je hakken over de sloot te komen. Van altijd de slechtste van je klas zijn. Van niet met je vriendjes kunnen spelen omdat je bijles hebt. En van als je eenmaal die mislukte advocaat bent, je kinderen niet zien opgroeien omdat je avond na avond moet overwerken. Omdat je het tempo eigenlijk niet kunt bijbenen.’
Ze geeft Zuid-Korea als afschrikwekkend voorbeeld. Dat land kampte ‘met een schrikwekkend aantal zelfmoorden onder jongeren, die te relateren zijn aan de psychische druk om te slagen op school’. Inmiddels komen ze daar tot inkeer.
Geen supermarkt
Als je naar een gezonde samenleving streeft en niet wilt meegaan in rendementsdenken en competitie, dan heeft dat volgens Bussemaker gevolgen voor het onderwijs. ‘Dan is de universiteit geen groothandel die in zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk studenten aflevert aan de arbeidsmarkt. Maar dan is de universiteit ook geen supermarkt, waar studenten in hun jacht op geluk even wat populaire vakken meepakken, die bij de kassa op ooghoogte liggen.’
Dus moet het onderwijs ruimte bieden voor ‘zelfontplooiing en maatschappelijke betekenis’ terwijl tegelijkertijd ‘het arbeidsmarktperspectief een rol speelt’. Docenten moeten studenten helpen om ‘thoughtful citizen’ te worden ‘en niet wegkijken bij signalen dat het niet zo goed gaat met een student’. Studenten moeten zich op hun beurt gedragen als ‘waardendragers van de toekomst’.
Delicate balans
En de politiek? Die moet ‘de randvoorwaarden creëren waarmee u het evenwicht kunt bewaken tussen prestaties en geluk’, zegt ze tegen de bestuurders in haar publiek. Ze hoopt dat iedereen haar opvolgers blijft herinneren aan ‘de delicate balans van kwalitatief goed onderwijs enerzijds en gelukkige studenten anderzijds’.
Critici menen overigens dat de druk ook wordt opgevoerd doordat studeren steeds duurder wordt. Onder Bussemakers bewind is bijvoorbeeld de basisbeurs afgeschaft. In haar toespraak zei ze daar niets over.
