Of het oorlog wordt in Oekraïne? Dat is het al, zegt Shawn Donnelly, assistant professor Technology, Resilience & Europe. Sinds de revolutie in Kiev en de annexatie van de Krim in 2014 zijn Rusland en Oekraïne met elkaar in conflict. ‘Een oorlog die al 14.000 mensen het leven kostte’, weet Donnelly. Maar de huidige situatie, waarbij Rusland een grote troepenmacht opbouwt aan de grenzen van Oekraïne, is volgens hem wel anders dan de voorgaande jaren. Het escalatierisico lijkt namelijk groter dan ooit. ‘De vraag luidt: waarom is het anders? En waarom gebeurt het nu? Maar vooral: hoe moet Europa reageren?’
Russische rijk
Daarvoor moeten we volgens Donnelly kijken naar Vladimir Poetin. De Russische president kijkt op een ‘old school manier’ naar de wereld, legt de assistant professor uit. Waar Europese mogendheden democratische waarden en vrije handel vooropstellen, draait het bij Poetin om militaire macht en invloed. Sinds de revolutie in 2014, keert Oekraïne zich op het gebied van handel en samenwerking steeds meer richting Europa. ‘Dit ziet Poetin als een directe bedreiging’, weet Donnelly.
Om te begrijpen waarom Poetin dit als een bedreiging ziet, is de recente geschiedenis van Rusland van belang. Na de ineenstorting van de Sovjet Unie begin jaren 90, komt het land in een vrije val terecht. Het eens zo machtige land verdwijnt lange tijd van het wereldtoneel. Iets wat Poetin met lede ogen aanziet. ‘Poetin, die in 2000 aan de macht kwam, zinspeelt op een herstel van het oude Russische rijk’, weet Donnelly. ‘Oekraïne maakt integraal deel uit van dit rijk.’
Hoewel het Russische leger onder Poetin aanzienlijk sterker is geworden, gaat het op de meeste andere vlakken helemaal niet zo goed met het land, stelt de assistant professor. De Russische economie (op de gasexport na) stelt bijvoorbeeld weinig voor. ‘Militaire dreiging is alles wat Poetin heeft. Door de zwakke economie kan Rusland echter nooit een lange oorlog volhouden.’
Verandering
Maar deze situatie is sinds kort veranderd, vervolgt hij. Dat heeft alles te maken met de opkomt van China. Rusland en China kijken volgens Donnelly op dezelfde ‘old school manier’ naar de wereld. Waar Poetin Oekraïne als integraal onderdeel van het Russische Rijk ziet, is Taiwan voor China een afvallige provincie die zo snel mogelijk moet worden ingelijfd. Deze overeenkomstige kijk op de wereld maakt de situatie aan de grenzen van Oekraïne een stuk gevaarlijker, stelt Donnelly. ‘China heeft de enorme economische middelen die Rusland ontbeert. Door hun verbond kan Poetin nu in actie komen.’
Volgens Donnelly brengt het verbond tussen China en Rusland bovendien de ‘oude’ strategie van Europa in gevaar. Verschillende Europese landen, en dan met name Duitsland, zien in onderlinge economische afhankelijkheid een belangrijk wapen om Rusland te beteugelen. Die afhankelijkheid werkt simpel: Europa stookt met Russisch gas en betaalt daarvoor een goede prijs aan Poetin en kompanen. Door deze economische afhankelijkheid is niemand gebaad bij een grootschalig conflict. Maar wanneer China als grote gasafnemer de plaats van Europa inneemt, valt deze constructie in duigen. Gevolg: Europa is nog wel afhankelijk van Rusland voor de import van gas, terwijl Rusland de euro’s uit het Westen niet meer nodig heeft.
Europese samenwerking
Daarom moet Europa in een hoog tempo werk maken van de energietransitie, stelt de assistant professor. ‘Het is nu nog een zwak punt, een grote kwetsbaarheid waar Rusland misbruik van maakt.’ Ook op het gebied van ‘high-tech’ oorlogsvoering is Europa nog te afhankelijk van de Verenigde Staten. Europa zal volgens Donnelly moeten bouwen aan eigen wapensystemen een meer zelfstandige militaire organisatie. ‘Langzaam maar zeker gaan het die kant ook op. Kijk bijvoorbeeld naar de European Intervention Initiative, een militaire samenwerking die op initiatief van Frankrijk tot stand kwam.’ Deze Europese samenwerking kwam mede door de annexatie van de Krim in een stroomversnelling. Dat gegeven stemt Donnelly voorzichtig optimistisch. ‘Onder hoge druk is Europa eerder geneigd tot samenwerking. Kijk maar naar de Brexit of de migratiecrisis.’
Rechtvaardig
Hoewel hij ‘voorzichtig optimistisch’ vooruitblikt op de Europese reactie, zal een Russische inval volgens Donnelly hoe dan ook ‘ugly’ worden. ‘Rusland is al begonnen met een 'hybride oorlog'. Ze zullen het Oekraïense gezag nog verder proberen te ondermijnen. Een mogelijkheid is een fake aanval op Russische minderheden in Oekraïne, waardoor Rusland – naar eigen zeggen – niet anders kan dan binnenvallen om het eigen volk te beschermen.’ Het blijft vooralsnog de vraag hoe groot het conflict uiteindelijk zal worden, weet Donnelly. ‘Maar in deze situatie, waarbij spanningen hoog oplopen, kan een kleine menselijke fout grote gevolgen hebben.’
Vanuit het wereldbeeld van Poetin is het niet vreemd dat Rusland zich bedreigd voelt, concludeert Donnelly. ‘Het is weliswaar begrijpelijk, maar niet gerechtvaardigd. Oekraïne moet de kans krijgen om op een eerlijke en vredige manier deel te nemen aan het internationale verkeer. Daarom moet het Westen duidelijk maken dat Poetin zijn doel niet gaat bereiken, ook niet met militaire acties.’
